ΙΟΥΝΙΟΣ 2008
ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (ΙΙ)
Το
μεγαλύτερο πρόβλημα στα ελληνικά πανεπιστήμια είναι, κατά την άποψή μου, το
Διδακτικό Επιστημονικό Προσωπικό. Δυστυχώς, στην πολυετή σταδιοδρομία μου στα
θρανία διαπίστωσα κατ’ ιδίαν ότι από όλους τους καθηγητές που γνώρισα, αυτοί που
ενδιαφέρονταν πράγματι να διδάξουν με αγάπη στους φοιτητές ήταν μετρημένοι στα
δάκτυλα. Θα ήμουν υπερβολικός αν σας έλεγα ότι ήταν 2 – 3 οι καθηγητές που
αγαπούσαν πραγματικά την δουλειά τους και την έβλεπαν ως λειτούργημα και επίσης
είχαν μεταδοτικότητα; Το πρόβλημα εστιάζεται στο γιατί κάποιος έγινε καθηγητής.
Για να διδάξει και να μπολιάσει τις επιστημονικές του γνώσεις στους μαθητές; Δεν
νομίζω. Το κίνητρο για κάποιους καθηγητές είναι επαγγελματικό (να ανελιχθούν
επαγγελματικά), οικονομικό (μεγαλύτερες αμοιβές) και για να ικανοποιήσουν την
φιλοδοξία τους. Έτσι, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα όταν ο καθηγητής δεν αγαπάει την
ιδιότητα του διδασκάλου, αλλά έγινε δάσκαλός για άλλους λόγους πλην της
ανιδιοτελούς αγάπης στο να γαλουχήσει τους φοιτητές με γνώσεις. Μεγάλο ερώτημα
αποτελεί και το πώς κάποιοι στην Ελλάδα έγιναν καθηγητές. Στην Ελλάδα είναι
γνωστοί οι τρόποι (συγγενείς ή γνωστοί καθηγητών που τους υποστήριξαν). Καμία
σχέση με επιστημονική επάρκεια (αν και αυτό δεν είναι απόλυτο). Δυστυχώς, σε
πολλούς καθηγητές μου που έψαξα στο διαδίκτυο (internet) για αρθρογραφία τους
δεν βρήκα τίποτα ή βρήκα ελάχιστες δημοσιεύσεις και ακόμα και αυτές ήταν μετρίου
επιπέδου. Με τη λέξη καθηγητές αναφέρομαι σε όλο το διδακτικό προσωπικό
(καθηγητής, αναπληρωτές, επίκουροι, λέκτορες). Παράλληλα, θεωρώ απαράδεκτο το
συχνό φαινόμενο σε επιστημονικά άρθρα, μαζί με τα ονόματα άλλων ερευνητών να
μπαίνουν συνεχώς τα ονόματα των ``καθηγητών της έδρας΄΄, λες και οι υπόλοιποι
ερευνητές δεν είναι άξιοι να κάνουν έρευνα μόνοι τους… Μήπως το παραπάνω δηλώνει
κάποιου είδους εξάρτηση από τον μεγαλοκαθηγητή; Σχετικά με το διδακτικό
προσωπικό έγραψα σε εισαγωγικά πριν την λέξη ``καθηγητές της έδρας΄΄, αφού ο
θεσμός έχει καταργηθεί. Δυστυχώς, από το παλιό φαινόμενο του καθηγητή – Θεού (!)
που μονοπωλούσε το ενδιαφέρον των φοιτητών στις από του αμφιθεάτρου διαλέξεις,
σήμερα έχουμε φθάσει στο απαράδεκτο φαινόμενο τα μαθήματα να γίνονται τα
περισσότερα μαθήματα στο αμφιθέατρο από επίκουρους καθηγητές και λέκτορες.
Μάλιστα, μου είχε τύχει και μάθημα όπου γνώρισα τον ``καθηγητή της έδρας΄΄ στις
εξετάσεις, αφού δεν είχε παρουσιαστεί σε κανένα μάθημα! Είναι άξιον απορίας το
πώς φέρνει κάποιος τον τίτλο του καθηγητή τη στιγμή που οι παραδόσεις του στο
αμφιθέατρο είναι ελάχιστες (ακόμα και 2 – 3 φορές μπορεί να κάνει διάλεξη σε όλο
το εξάμηνο).
Παράλληλα, τα μεγαλύτερο πρόβλημα στην ελληνική εκπαίδευση
είναι η μεταδοτικότητα των καθηγητών. Αυτό είναι ευθέως ανάλογο του κινήτρου που
έγινε καθηγητής. Έτσι, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα μεταδοτικότητας στους φοιτητές
όταν ο καθηγητής δεν αγαπάει την ιδιότητα του διδασκάλου, αλλά έγινε δάσκαλός
για άλλους λόγους πλην της ανιδιοτελούς αγάπης στο να γαλουχήσει τους φοιτητές
με γνώσεις. Αλλά αυτό δεν είναι απόλυτο. Ο καλός δάσκαλος γεννιέται και γίνεται.
Όμως, το σύστημα δεν διδάσκει τους δασκάλους πώς να γίνουν καλοί δάσκαλοι,
δηλαδή με μεταδοτικότητα. Έτσι, συνήθως οι καθηγητές κάνουν με απαράδεκτοι τρόπο
τις παραδόσεις προβάλλοντες διαφάνειες ή slides και πολλοί καθηγητές λένε το
μάθημα σαν να διαβάζουν το βιβλίο. Και όμως, στους φοιτητές μένουν ελάχιστα
πράγματα στην μνήμη.
Ο εγκέφαλος πάντα έχει την τάση να αποθηκεύει αυτό
που του κάνει εντύπωση, ενώ τις ανούσιες λεπτομέρειες γρήγορα τις ξεχνά. Έτσι,
όταν κάποιος καθηγητής αναφερθεί ξερά στην νευρολογική ασθένεια Σκλήρυνση Κατά
Πλάκας σε μια διάλεξη που θυμίζει ανάγνωση του βιβλίου (επί τη ευκαιρία, η
Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που ισχύει ο θεσμός του ενός και μοναδικού βιβλίου που
παίρνει τον τίτλο του Θεού, σαν τους παλιούς καθηγητές) και στο τέλος οι
φοιτητές θυμούνται ελάχιστα πράγματα, ενώ θα θυμούνταν πάρα πολλά αν ο καθηγητής
έκανε διαφορετικά την διάλεξη: μιλούσε για το περιστατικό μιας γυναίκας (γνωστής
του ή ασθενούς) τη νόσο και περιέγραφε την ασθένεια σαν ``ιστοριούλα΄΄ με τη
γυναίκα αυτή. Σας φαίνονται μήπως ανόητα αυτά; Και όμως, έτσι λειτουργούν τα
ντοκιμαντέρ του BBC, του History Channel, του National Geographic και του
Discovery Channel, δηλαδή αναλύουν ένα θέμα βασιζόμενοι σε μία ή πολλαπλές
προσωπικές ιστορίες και παραδείγματα. Δεν είναι κατανοητό ότι θυμόμαστε καλύτερα
ένα ντοκιμαντέρ για τις λειτουργίες του εγκεφάλου, παρά αν ακούσουμε μια στείρα
διάλεξη;
Επίσης, δεν θα είναι καλύτερο αντί για τον ηλίθιο μονόλογο των
διαλέξεων η διδασκαλία να γίνεται με βιντεοπροβολή του μαθήματος σαν
κινηματογραφική ταινία, με πολλές εικόνες και κατάλληλη υποβλητική μουσική. Για
παράδειγμα, αν παρακολουθήσετε ένα ντοκιμαντέρ του BBC για τον ανθρώπινο
εγκέφαλο, θα θυμάστε πάρα πολλά, γεγονός που καμία στείρα διάλεξη δεν θα το
κατάφερνε. Εξάλλου, επαναλαμβάνω πως ο εγκέφαλος θυμάται μόνον ότι του κάνει
εντύπωση. Γενικά, το πώς θα διδάξει κάποιος και το πώς μια διδασκαλία περνάει
στην μακροπρόθεσμη (και όχι την βραχυπρόθεσμη) μνήμη των μαθητών είναι ολόκληρη
επιστήμη! Και όμως, δεν διδάσκεται… Στο κείμενό μου ``ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ΄΄,
δημοσιευμένο στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.globalisation.tk (εναλλακτικά
www.globalusers.com), αναλύω πως είναι η ιδανική εκπαίδευση. Στο κείμενο αυτό
δίδω συμπληρωματικά στοιχεία.
Κλείνοντας με το θέμα των διδασκόντων,
θέλω να τονίσω την ανάγκη αξιολόγησής τους. Στην Αγγλία όσοι καθηγητές δεν
ικανοποιούν τους μαθητές απολύονται! Ομοίως απολύεται ο καθηγητής στον μάθημα
του οποίου το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών έχει κακή βαθμολογία. Και ορθώς
απολύονται τέτοιοι άχρηστοι καθηγητές, αφού ο ρόλος του καθηγητή είναι να είναι
καλός δάσκαλος. Αν δεν είναι, τότε καλό είναι να δώσει την θέση του σε κάποιον
που τα καταφέρνει καλύτερα. Στην Ελλάδα αν εφαρμοζόταν το αγγλικό σύστημα
αξιολόγησης των καθηγητών, δεν θα έμενε παρά ένας – δύο καθηγητές που να μην
απολύοντο! Πιστεύω λοιπόν πως επειδή για την απαρτιωμένη διδασκαλία χρειάζονται
καλοί και μεταδοτικοί καθηγητές, καλό θα ήταν να υπάρχει αξιολόγηση των
καθηγητών (αν και η αξιολόγηση είναι άγνωστη λέξη στην Ελλάδα) με βάση το
αγγλικό μοντέλο.
Παράλληλα, στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχουν και άλλα
προβλήματα. Είναι γνωστό στα πανεπιστήμια του εξωτερικού πως ο Έλληνας φοιτητής,
προπτυχιακός ή μεταπτυχιακός, αρχικά δυσκολεύεται να προσαρμοστεί, αφού αυτό που
έμαθε στην Ελλάδα από την πρώτη δημοτικού ήταν το να παπαγαλίζει – να
αποστηθίζει και να διαβάζει μόνον για να περάσει τις εξετάσεις και όχι να
εμπλουτίσει τις γνώσεις του. Γενικά, στην Ελλάδα το σύστημα βασίζεται στην
παπαγαλία και μάλιστα του ενός και μοναδικού βιβλίου – Θεού (τι ανόητο, αφού να
σκεφτείτε πως ήδη από τη στιγμή της έκδοσής του κάποιο βιβλίο θεωρείται από
άποψη νέων γνώσεων παρωχημένο, δηλαδή επιστημονικά άχρηστο), αντί τουλάχιστον να
ενθαρρύνεται η μελέτη παραπάνω του ενός βιβλίου και (καλύτερα) επιστημονικών
περιοδικών.
Ο Έλληνας φοιτητής που περνάει στο πανεπιστήμιο και το
ολοκληρώνει με καλούς βαθμούς συνήθως έχει εξειδικευτεί στην γρήγορη αποστήθιση
πληροφοριών, γεγονός που είχα παρατηρήσει σχεδόν σε όλους τους φοιτητές στην
φοιτητική (και γενικότερα μαθητική) σταδιοδρομία μου. Δηλαδή, στην Ελλάδα ο
απόφοιτος των πανεπιστημίων είναι ένα άτομο που χαρακτηρίζεται από υψηλή
ικανότητα εκμάθησης γρήγορων (μόλις για την εξεταστική) πληροφοριών (από τα
βιβλία) και γενικά έχει χαμηλό επίπεδο γενικών γνώσεων στην επιστήμη του. Τι να
την κάνει ο φοιτητής την απαρτιωμένη διδασκαλία όταν το σύστημα ενθαρρύνει το
μοντέλο του φοιτητή παπαγάλου. Η μέθοδος (απαρτιωμένη διδασκαλία) είναι καλή, ο
δέκτης (φοιτητής) όμως είναι άχρηστος να την δεχθεί! Ομοίως και ο πομπός
(δάσκαλος) είναι άχρηστος (αν δεν καλύπτει όσα προανέφερα) να την εφαρμόσει.
Άρα, το σύστημα εκπαίδευσης είναι άχρηστο, εφόσον δεν αναμορφωθούν ο πομπός
(δάσκαλος) και ο δέκτης (μαθητής). Στο τέλος του κειμένου αυτού εύχομαι να γίνει
κατανοητό αυτό.
Στην Ελλάδα οι βαθμοί πολλών φοιτητών είναι μέτριοι.
Συνήθως στα ελληνικά πανεπιστήμια ο μέσος βαθμός πτυχίο είναι μεταξύ 5 με 6. Και
όμως, στα πανεπιστήμια του εξωτερικού οι Έλληνες φοιτητές έχουν καλύτερους
βαθμούς (μάλιστα οι περισσότεροι φοιτητές πανεπιστημίων εξωτερικού είναι οι
Έλληνες που το σύστημα των εξετάσεων για τα πανεπιστήμια θεώρησε ως
``άχρηστους΄΄ για να εισαχθούν στα ελληνικά πανεπιστήμια). Δυστυχώς, οι μέτριοι
βαθμοί στα ελληνικά πανεπιστήμια εμποδίζουν τους φοιτητές μετά την αποφοίτησή
τους να κάνουν μεταπτυχιακές σπουδές, ενώ μπορεί να τους καταστήσουν ακόμα και
άνεργους, αφού σε μία θέση εργασίας θα προτιμηθεί ο απόφοιτος με καλύτερο βαθμό
πτυχίου. Θα δεχόμουν αυστηρή βαθμολογία μόνον αν τα ελληνικά πανεπιστήμια ήταν
εφάμιλλα των πανεπιστημίων των δυτικών χωρών, κάτι που δεν ισχύει. Δεν υπάρχει
άλλωστε επίσημη μελέτη αξιολόγησης που να τα θεωρεί αντάξια των καλών ευρωπαικών
πανεπιστημίων..
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε η υλικοτεχνική υποδομή στα
πανεπιστήμια, ούτε τα κατάλληλα κτήρια. Αλλά πέρα από το κτηριακό, δεν υπάρχουν
σύγχρονα μέσα όπως υπολογιστές. Αλλά θα το τραβήξω παραπάνω. Σε κάποιες ιατρικές
σχολές της Ελλάδος, πλην των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, το μάθημα της
ανατομίας γίνεται χωρίς πτώματα, αλλά με προπλάσματα – πλαστικά ομοιώματα, και
ενίοτε με ιστολογικά παρασκευάσματα (αν βρεθούν). Αφού το απαράδεκτο ελληνικό
κράτος δεν κάνει το μάθημα ανατομίας με πτώματα (γιατί πως κάποιος θα γίνει
χειρουργός, όταν ως φοιτητής δεν είχε καμία επαφή με πτώμα), τουλάχιστον ας
προχωρήσει στην παραγγελία ειδικών συστημάτων που γίνεται το μάθημα ανατομίας
(αλλά και χειρουργικής) με προσομοίωση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή! Στην Γερμανία
γιατί το κάνουν; Αλλά τι κάθομαι και λέω τώρα, όταν η Ελλάδα είναι γενικά 30
χρόνια πίσω σε σχέση με τις άλλες δυτικές χώρες (αλλά παρά ταύτα, θεωρεί ότι τα
πανεπιστήμιά της είναι τα καλύτερα, κάτι που μονάχα οι ίδιοι οι Έλληνες
παραδέχονται, αλλά έρχονται προ εκπλήξεως όταν κάνουν μεταπτυχιακές σπουδές σε
καλά πανεπιστήμια του εξωτερικού).
Άλλο πρόβλημα στην ελληνική
εκπαίδευση είναι η αδιαφορία των φοιτητών. Σε πολλά μαθήματα στο πανεπιστήμιο
από τα ακόμα και 160 (!) άτομα που είναι εγγεγραμμένα στο έτος μόλις 30 ή 20 ή
10 ή ακόμα και 5 (ιδίως την περίοδο κοντά στην εξεταστική) άτομα παρακολουθούν
το από αμφιθεάτρου μάθημα… Οι υπόλοιποι κάνουν σπουδές δια αλληλογραφίας!
Δηλαδή, οι περισσότεροι φοιτητές παρακολουθούν μόνον τα υποχρεωτικά εργαστήρια
και άντε 2 – 3 μαθήματα στο αμφιθέατρο. Δεν είναι όμως απαράδεκτο κάποιος που θα
γίνει ιατρός να έχει παρακολουθήσει τα εργαστήρια και τις κλινικές; Τι είδους
ιατρός θα γίνει; Για αυτό προτείνω να γίνουν υποχρεωτικά όλα τα μαθήματα, με
κάποιον αριθμό απουσιών.
Επίσης, καλό θα ήταν το υπουργείο παιδείας να
μειώσει τον αριθμό των εισακτέων και να καταργήσει αμέσως τον θεσμό της
μεταγραφής από πανεπιστήμια του εξωτερικού. Για πολιτικούς λόγους στην Ελλάδα ο
αριθμός των εισακτέων στα πανεπιστήμια είναι τεράστιος σε σχέση με τον αριθμό
των πανεπιστημιακών σχολών. Επίσης, υπάρχει μια πλήρης έλλειψη επαγγελματικού
προσανατολισμού στο Λύκειο και έτσι όλοι οι Έλληνες θέλουν να γίνουν ιατροί,
πολιτικοί μηχανικοί και δικηγόροι, σε μια χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό στον
γενικό πληθυσμό και των 3 αυτών επαγγελμάτων. Το να φθάνουν οι φοιτητές ιατρικής
τους 160 σε μια χώρα με 6 ιατρικά τμήματα και 60000 ιατρούς (παραπάνω και από
τη…Γερμανία), εκ των οποίων οι 2000 – 4000 είναι άνεργοι. Επίσης, μεγάλο ποσοστό
Ελλήνων ιατρών (αλλά και άλλων επαγγελμάτων) προέρχεται από αμφιβόλλου ποιότητας
πανεπιστήμια του εξωτερικού (όπως του πρώην ανατολικού μπλοκ της Ευρώπης) και
όχι πανεπιστήμια των ΗΠΑ, του Καναδά, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της
Γερμανίας. Ο Έλληνας πάντα θέλει την εύκολη λύση και δεν διαλέγει να δώσει Α’
Levels εξετάσεις για να μπει στα δύσκολα πανεπιστήμια της Αγγλίας ή ως ιατρός να
δώσει τις εξετάσεις UCMLEsγια να κάνει ειδικότητα ως ιατρός σε νοσοκομεία των
ΗΠΑ (και επίσης Καναδά και Ν.Ζηλανδίας).
Τέλος, το μεγαλύτερο πρόβλημα
στα ελληνικά πανεπιστήμια είναι η μη συσχέτιση του φοιτητή με πρακτικά ζητήματα.
Η στείρα βιβλιογραφία και οι στείρες διαλέξεις είναι παντελώς άχρηστα αν δεν
υπάρχει πρακτική άσκηση και ενασχόληση σε πρακτικά ζητήματα. Οι θεωρίες είναι
άχρηστες όταν δεν συνδυάζονται με πρακτική άσκηση. Για μένα αυτό είναι το
μεγαλύτερο πρόβλημα των ελληνικών πανεπιστημίων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό
στην ιατρική, αλλά και σε άλλες επιστήμες. Αλλά και θεωρητικές επιστήμες, όπως
ιστορία, θα πρέπει να επεκτείνονται σε πρακτικά ζητήματα πέρα από την ανάγνωση
βιβλίων (θυμηθείτε πως και ο Θουκυδίδης έκανε έρευνα πριν γράψει την ιστορία
του). Σε ξένα πανεπιστήμια υπάρχουν προγράμματα εργασιών και πρακτικής άσκησης
και μάλιστα industrialized. Eπίσης τα Master και τα διδακτορικά (Phds) ας μην
ξεχνάμε ότι υποτίθεται ότι σχετίζονται με ακαδημαική καριέρα. Στην Ελλάδα πολλοί
τα κάνουν απλά για να τα κάνουν και να πλουτίσουν το βιογραφικό τους. Γενικά οι
Έλληνες όταν αποφοιτήσουν από το πανεπιστήμιο διαπιστώνουν ότι οι εταιρίες
ζητούν ως μοναδικό προσόν την προυπηρεσία και την επαγγελματική εμπειρία. Αυτό
είναι που λείπει από τα ελληνικά πανεπιστήμια. Η συσχέτισή τους με τον
καθημερινό επαγγελματικό στίβο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Για
να μην παρεξηγηθώ, θα ήθελα να τονίσω ότι συμφωνώ απόλυτα με το σκεπτικό του
νέου συστήματος εκπαίδευσης των ιατρικών σχολών που βασίζεται στην Εvidence
Βased Μedicine και στο case study που είναι η καλύτερη, έως τώρα μέθοδος
εκπαίδευσης (βασίζεται στην εκμάθηση ιατρικών γνώσεων από εκπαιδευτικά και
ειδικά σχεδιασμένα ιατρικά κείμενα με συγκεκριμένα περιστατικά ασθενών, επίσης
βασίζεται στην συνεχή πρακτική εκπαίδευση μέσα από μικρές ομάδες τύπου
tutorial).
Με το παραπάνω κείμενο θα ήθελα να τονίσω διάφορα γενικότερα
προβλήματα της εκπαίδευσης και να τονίσω ότι πέρα από τις παραπάνω μεθόδους
χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση του θέματος εκπαίδευση. Για παράδειγμα, η
υλικοτεχνική υποδομή (π.χ. υπολογιστές, βιντεοπροβολές, slides κτλ.) και η σωστή
και ολιστική εκπαίδευση των διδασκόντων καθηγητών είναι 2 από τις προϋποθέσεις
για την ολοκληρωμένη και αποτελεσματική εκπαίδευση. Φυσικά απαιτείται συνεχής
αξιολόγηση των καθηγητών και μάλιστα από τους φοιτητές τους.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η ολιστική ευρεία και ολοκληρωμένη εκπαίδευση
προσφέρει αυτό που αποκαλούμε παιδεία στο άτομο. Η εκπαίδευση είναι το μέσο με
το οποίο προσφέρεται η παιδεία. Η ολοκληρωμένη εκπαίδευση είναι απαραίτητη
προυπόθεση της σωστής λειτουργίας της δημοκρατίας...
