ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Θα παρατεθούν παρακάτω κάποια στοιχεία νευροφυσιολογίας τα οποία στοιχειοθετούν την άποψη πως κάθε μαθητής έχει ξεχωριστή προσωπικότητα με ιδιαίτερες δυνατότητες και ικανότητες και έτσι είναι παντελώς λανθασμένη η αντιμετώπιση των μαθητών σαν κοπάδια. Ο εγκέφαλος του κάθε ατόμου είναι διαφορετικός και διαμορφώνεται από τα γονίδια και το περιβάλλον. Το περιβάλλον με τα ερεθίσματά του προάγει τις διακλαδώσεις μεταξύ των νευρώνων (νευρικών κυττάρων) του εγκεφάλου και την δημιουργία συνάψεων (συνδέσεων) μεταξύ τους.

Σε ό,τι αφορά τα γονίδια (στοιχεία του χρωμοσώματος που βρίσκονται στον πυρήνα των κυττάρων, απαρτίζουν το DNA των κυττάρων) που κληρονομούμε κατά 50% από τον κάθε γονέα μας, αυτά ευθύνονται για την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών του ανθρώπου, από την εμφάνισή του (φαινότυπος) μέχρι τη συμπεριφορά του. Η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου είναι ξεχωριστή και στην διαμόρφωσή της αλληλοδιαπλέκονται τα γονίδια με το περιβάλλον (οικογενειακό, κοινωνικό, φυσικό).

Για τον παραπάνω λόγο, ο εγκέφαλος του κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικός και είναι ηλίθιο οι μαθητές να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο συλλήβδην! Το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου σχετίζεται με: έλλειψη σύνδεσης με τη συνείδηση (σημαντικό στις νευρώσεις), μη λεκτική λειτουργία, μουσική, συνθετική, ολιστική, γεωμετρική και χωροταξική λειτουργία, καθώς και αίσθηση εικόνων και σχεδιαγραμμάτων. Η επικράτεια στο δεξιό ημισφαίριο συνδέεται με την τάση για καλλιτεχνική δημιουργία και συνήθως υψηλή ευφυία. Στο 80 με 90% των ανθρώπων το επικρατούν ημισφαίριο είναι το αριστερό, ενώ στο 10 με 20% των ανθρώπων μπορεί να επικρατεί το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου ή να είναι και τα δύο ημισφαίρια ισότιμα και τότε άλλες λειτουργίες ασκούνται από το αριστερό και άλλες από το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου.

Το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου σχετίζεται με τη σύνδεση με τη συνείδηση και τη λεκτική, την αναλυτική, την ιδεατή, την τμηματική, την αριθμητική και την υπολογιστική λειτουργία (τα παραπάνω κατά τον Eccles, 1973). Η σημερινή νευροφυσιολογία τείνει περισσότερο στην άποψη περί επικράτειας πεδίων και από τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου, ανεξάρτητα αν συνολικά επικρατεί το δεξιό ή το αριστερό ημισφαίριο.

Στον εγκέφαλο υπάρχουν πεδία (περιοχές του φλοιού) και όχι κέντρα. Μάλιστα, για κάποια λειτουργία, όπως για την ομιλία, χρειάζεται η συνεργασία πολλών περιοχών του εγκεφάλου και γενικά οι περιοχές του εγκεφάλου συνδέονται με νευρικές οδούς μεταξύ τους και με το νωτιαίο μυελό. Τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου συνδέονται μεταξύ τους με τις νευρικές ίνες του ``μεσολοβίου΄΄ και του ``προσθίου συνδέσμου΄΄. Το μεσολόβιο, εκτός των άλλων λειτουργιών του, αισθητικές εντυπώσεις που έγιναν αντιληπτές στο ένα ημισφαίριο τις μεταφέρει συγχρόνως και στο άλλο!

Κάποιος που είναι καλός στα μαθηματικά ή στο γραπτό και στον προφορικό λόγο έχει επικρατούντα τα αντίστοιχα πεδία του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Ο καλός στα μαθηματικά έχει επικράτεια στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου του (έχει αριθμητική και υπολογιστική λειτουργία) και ο καλός στο λόγο έχει επικράτεια στην κινητική περιοχή ομιλίας ``Broca΄΄ (``πεδίο 44΄΄ στον μετωπιαίο λοβό) στην ``προμετωπιαία΄΄ και ``προκινητική΄΄ περιοχή του φλοιού (στο 95% των ανθρώπων βρίσκεται στον φλοιό του αριστερού ημισφαιρίου), σε ό,τι αφορά τον προφορικό λόγο. Επίσης, έχει επικράτεια στην ``αισθητηριακή περιοχή της ομιλίας Wernicke΄΄ (για την αντίληψη του λόγου) στο οπίσθιο τμήμα της ``άνω κροταφικής έλικας΄΄ του επικρατούντος ημισφαιρίου, καθώς και στη ``γωνιαία έλικα΄΄ του βρεγματικού λοβού.

Τα παραπάνω δείχνουν γιατί δεν είμαστε όλοι καλοί στα μαθηματικά και στα φιλολογικά μαθήματα. Δείχνουν ότι αυτός που είναι καλός στα μαθηματικά, μάλλον θα είναι καλός και στο λόγο, αφού έχει επικρατούντα τον αριστερό λοβό του εγκεφάλου του ή τα αντίστοιχα πεδία του! Από την άλλη, κάποιος που είναι καλός στη μουσική και γενικά στην τέχνη και είναι οπτικός τύπος (βλ. παρακάτω) έχει επικρατούντα τον δεξιό λοβό του εγκεφάλου του ή τα αντίστοιχα πεδία του! Το άτομο αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορεί να είναι καλό στο λόγο, αφού προαναφέρθηκε πως υπάρχει επικράτεια μεταξύ διαφόρων περιοχών του φλοιού του εγκεφάλου και στα δύο ημισφαίρια. Ελπίζω, πλέον, να έγινε κατανοητό γιατί δεν πρέπει να αντιμετωπίζει το σχολείο όλους τους μαθητές σαν κοπάδια!!!

Επί τη ευκαιρία, βλάβη (αγγειακό ή αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση, όγκος, ανεύρυσμα) στην περιοχή Broca, για την οποία έγινε αναφορά παραπάνω, προκαλεί ``κινητική αφασία΄΄. Τότε, το άτομο δεν μπορεί να μιλήσει, αν και οι φωνητικές του χορδές είναι εντάξει! Αντίστοιχη βλάβη στην περιοχή Wernicke προκαλεί ``αισθητηριακή αφασία του Wernicke΄΄. Τότε, το άτομο δεν καταλαβαίνει αυτά που του λένε – αν και ακούει κανονικά, έχει προβλήματα στην ομιλία του επειδή δεν καταλαβαίνει τις λέξεις του για να διορθώσει τον εαυτό του, δυσκολεύεται να ονομάσει απλά αντικείμενα και τα περιγράφει και επίσης μπορεί να μην καταφέρνει να γράψει και να έχει ``αγραφία΄΄. Παράλληλα, μπορεί να έχει ``γενικευμένη αφασία΄΄ (τότε ο ασθενής είναι τελείως ανοϊκός).

Σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση ερμηνεύεται το γεγονός πως οι μαθητές μαθαίνουν καλύτερα με διαφορετικό τρόπο ο καθένας. Η πλειοψηφία των ανθρώπων είναι ``οπτικοί τύποι΄΄, δηλαδή μαθαίνουν καλύτερα με το να βλέπουν και να φαντάζονται εικόνες. Τα άτομα αυτά είναι παρατηρητικά και θυμούνται περισσότερο αυτά που βλέπουν. Συνήθως βλέπουν στα μάτια τους άλλους ανθρώπους και στο αμφιθέατρο ή στον κινηματογράφο προτιμούν τις πρώτες θέσεις για να παρακολουθούν καλύτερα τα τεκταινόμενα. Τους αρέσουν γενικά οι εικόνες (για παράδειγμα τους αρέσουν οι ταινίες και οι υπολογιστές) και είναι παρατηρητικοί τύποι.

Τα άτομα αυτά έχουν επικρατούσα την ``οπτική περιοχή΄΄ στον ινιακό λοβό (πεδίο 17) και τη ``συνειρμική ινιακή (οπτικής αντίληψης) περιοχή΄΄ (πεδία 18 και 19) στον ινιακό λοβό του εγκεφάλου τους. Στα άτομα αυτά υπάρχει επικράτεια στην ινιακή περιοχή ή γενικότερα στο δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου τους. Τα άτομα με επικράτεια στο δεξιό ημισφαίριο ανήκουν στο 10 – 20% του πληθυσμού. Εντούτοις, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι οπτικοί τύποι, πλην όμως ``περισσότερο΄΄ οπτικός τύπος είναι αυτός που έχει επικρατούν το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου του!

Μικρότερο ποσοστό των ανθρώπων είναι ``ακουστικοί τύποι΄΄, δηλαδή μαθαίνουν καλύτερα όταν ακούνε κάτι. Στα άτομα αυτά αρέσουν οι ήχοι (μουσική και άλλα) και θυμούνται περισσότερο αυτά που ακούνε (διαλέξεις). Πολλοί ακουστικοί τύποι θέλουν να ακούνε μουσική όταν μελετάνε (η μάθηση ευνοείται έτσι σε αυτούς) και είναι κατάλληλοι για τα μαθήματα τύπου ``linguaphone΄΄ και για την ``υπνοπαιδεία΄΄ (άκουσμα μαγνητοφωνημένων μαθημάτων στον ύπνο). Τα άτομα αυτά έχουν επικρατούσα την ``ακουστική περιοχή΄΄ (πεδίο 41) και τα ``συνειρμικά ακουστικά (ακουστικής αντίληψης) πεδία΄΄ (πεδία 22 και 42) του κροταφικού λοβού του εγκεφάλου.

Τέλος, η τρίτη κατηγορία είναι οι ``κιναισθητικοί τύποι΄΄. Μαθαίνουν καλύτερα όταν πιάνουν και αγγίζουν κάτι. Τα άτομα αυτά συνήθως χρησιμοποιούν τη μιμόγλωσσα, δηλαδή μιλάνε κάνοντας χειρονομίες με τα χέρια τους. Η κιναισθητική περιοχή βρίσκεται στη ``σωματοαισθητική περιοχή΄΄ (πεδία 1, 2 και 3) του εγκεφάλου στην ``οπίσθια κεντρική έλικα΄΄, στην ``περιοχή Exner του χεριού΄΄ στο ``προκινητικό΄΄ πεδίο του μετωπιαίου λοβού, στην ``περιοχή ομιλίας και χεριού΄΄ (πεδίο 44: περιοχή ομιλίας Broca και πεδία 6 και 4) και σε δευτερογενή πεδία του βρεγματικού, ινιακού και κροταφικού λοβού που συνδέονται μεταξύ τους. Οι κιναισθητικοί τύποι ικανοποιούνται και από οπτικοακουστικά ερεθίσματα.

Το ηλίθιο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα, απότοκο του βλακώδους (εκκλησιαστικού) αγγλικού και γερμανικού δεσποτικού συστήματος, αντιμετωπίζει τους μαθητές που ανήκουν σε έναν από τους παραπάνω 3 τύπους με τον ίδιο τρόπο και το κακό είναι πως και τα αξιολογεί με τον ίδιο τρόπο!!! Τα άτομα με το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι οι κιναισθητικοί τύποι τους οποίους το εκπαιδευτικό σύστημα παραγκωνίζει τελείως.

Πέρα από τους παραπάνω 3 τύπους, υπάρχουν οι ``πρωινοί΄΄ και οι ``νυκτερινοί΄΄ τύποι. Οι πρωινοί τύποι σηκώνονται νωρίς το πρωί και μαθαίνουν πιο εύκολα όταν μελετούν κατά τις πρωινές και μεσημεριανές ώρες. Αντιθέτως, οι νυκτερινοί τύποι, όταν μελετούν τα μαθήματά τους ή ασχολούνται γενικά με κάποια πνευματική εργασία, προτιμούν τις βραδινές ώρες και το απόγευμα, και μαθαίνουν καλύτερα σε αυτές τις ώρες. Η μάθηση συνδέεται και με τη μνήμη, οπότε ότι μαθαίνουν το ενθυμούνται πιο εύκολα. Η μνήμη και η μάθηση σχετίζονται με τους ``NMDA υποδοχείς΄΄ του γλουταμινικού οξέως (αμινοξύ) στον εγκέφαλο.

Η ύπαρξη πρωινών και νυκτερινών τύπων ερμηνεύεται από το ξεχωριστό ``βιολογικό ρολόι΄΄ του καθενός, με τον έλεγχο των ορμονών που επηρεάζεται από το φως του ηλίου (εξ ου και το ``jet lag΄΄, δηλαδή η κόπωση και η απώλεια αίσθησης του χρόνου στα μακρινά ταξίδια με αεροπλάνο) και προάγει την εγρήγορση (το πρωί ξυπνάμε από την αύξηση της έκκρισης των κατεχολαμινών: ``αδρεναλίνη΄΄ και ``νοραδρεναλίνη΄΄, καθώς και της ``κορτιζόλης΄΄ από το μυελό και τον φλοιό των επινεφριδίων, αντίστοιχα) και τη μάθηση. Το βιολογικό ρολόι δεν ακολουθεί μόνον τον ``κιρκάδιο ρυθμό΄΄ με την αυξομείωση της έκκρισης των ορμονών με περίοδο το ημερονύκτιο (το φως του ηλίου παίζει ρόλο στην έκκριση των ορμονών), αλλά ακολουθεί και δικό του ρυθμό – όπως έδειξαν μελέτες σε εθελοντές που κλείστηκαν σε χώρους χωρίς φυσικό φωτισμό.

Ρόλο στο βιολογικό ρολόι παίζουν: η ``επίφυση΄΄ ή αλλιώς ``κωνάριον΄΄ του εγκεφάλου και η ορμόνη ``μελανοτρόπος΄΄ ή ``μελανοτροπίνη΄΄ (MSH). Η δραστηριότητα της επίφυσης ρυθμίζεται από το φως που πέφτει στα μάτια κατά την διάρκεια της ημέρας και εκκρίνει την ορμόνη ``μελατονίνη΄΄ που έχει ανασταλτική δράση στην έκκριση των ``γοναδοτροπινών΄΄ (η ``ωχρινοτρόπος ορμόνη LH΄΄ και η ``ωοθυλακιοτρόπος ορμόνη FSH΄΄ που εκκρίνονται από τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης του εγκεφάλου και δρουν στην ωοθήκη), κατά τους πρώτους 4 χειμερινούς μήνες στα ζώα. Η επίφυση έχει ανασταλτική δράση στην φυσιολογική σεξουαλική ωρίμανση κατά την ήβη και επηρεάζει την εποχική γονιμότητα στα ζώα (η αναπαραγωγή γίνεται την άνοιξη και το καλοκαίρι), ακολουθώντας και αυτή τον κιρκάδιο ρυθμό, δηλαδή η έκκρισή της ρυθμίζεται ανάλογα με την διάρκεια της ημέρας.

Παράλληλα, το βιολογικό ρολόι καθορίζει και την ακριβή ώρα που ξυπνάμε καθημερινά και αν αλλάξει η ώρα του νυκτερινού ύπνου το βιολογικό ρολόι θέλει μια εβδομάδα να αναπροσαρμοστεί! Μια εβδομάδα θέλει και ο οργανισμός να προσαρμοστεί σε περιβάλλον με διαφορετική θερμοκρασία και αυτό πάλι συνδέεται με την ορμόνη μελανοτρόπο που προκαλεί την παραγωγή της χρωστικής ``μελανίνης΄΄ στα κύτταρα της επιδερμίδας (είναι η ουσία που μαυρίζει το δέρμα), ανάλογα με το ποσό του φωτός στο οποίο εκτίθεται. Η μελανοτρόπος ορμόνη επηρεάζει την παραγωγή ``κορτιζόλης΄΄ (υποπροϊόν της κορτιζόνης) από τον φλοιό των επινεφριδίων που διεγείρεται από την ``φλοιοεπινεφριδιοτρόπο ορμόνη ACTH΄΄ που εκκρίνεται από τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης του εγκεφάλου και της οποίας προ–ορμόνες είναι η ``β΄λιποτροπίνη΄΄, η ``μελανοτρόπος ορμόνη΄΄ και το φυσικό οπιούχο (σαν τη μορφίνη) ``β΄ενδορφίνη΄΄ (παραπάνω έγινε αναφορά πως δρα ως αναλγητικό, αφού αυξάνεται στον πόνο και επίσης προκαλεί ευεξία και ευφορία, και αυξάνεται με τη γυμναστική, την καλή ψυχολογική διάθεση και το γέλιο). Για το λόγο αυτό, η αύξηση της ACTH στη ``νόσο του Addison΄΄ (πρωτοπαθής ανεπάρκεια του φλοιού των επινεφριδίων ή δευτεροπαθής από βλάβη στην υπόφυση) οδηγεί, εκτός των άλλων, σε εναπόθεση μελανίνης στους βλεννογόνους και στο δέρμα, από την αρνητική ανάδραση που προκαλεί η καταστολή της κορτιζόλης. Δηλαδή, δεν έχουμε την φυσιολογική ανασταλτική δράση της κορτιζόλης που όταν αυξάνεται προκαλεί μείωση της ACTH που αναστέλλει την περαιτέρω αύξησή της (κορτιζόλης), σύμφωνα με το σύστημα της ``παλίνδρομης αλληλορύθμισης΄΄ των ορμονών του ενδοκρινούς συστήματος.

Η σχέση του βιολογικού ρολογιού με τον φωτισμό (δηλαδή ο ``κιρκάδιος ρυθμός΄΄) ίσως να ερμηνεύει και τα αυξημένα ποσοστά αυτοκτονιών στις Σκανδιναβικές χώρες που, αν και πολύ εύπορες, είναι πρώτες σε ποσοστά αυτοκτονιών. Στις Σκανδιναβικές χώρες ο φωτισμός είναι λίγος. Στην βόρεια και στη νότια πολική ζώνη οι ακτίνες του ηλίου πέφτουν πλάγια και έχουμε πολικό κλίμα και μόνον δύο εποχές: χειμώνα διάρκειας 6 μηνών και καλοκαίρι διάρκειας πάλι 6 μηνών. Ίσως η αύξηση του νευροδιαβιβαστή ``σεροτονίνη΄΄ να συνδέεται με τα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών. Γενικά, οι αυτοκτονίες αφορούν περισσότερο τις γυναίκες και μάλιστα αυτές με κατάθλιψη (κατάθλιψη ως μελαγχολία ή ψυχιατρική νοσολογική οντότητα). Επίσης, συσχετίζονται γενικά με ψυχιατρικές νόσους ή τη λήψη ουσιών στις οποίες ανήκουν οι ψυχοτρόπες (ναρκωτικά), το αλκοόλ και τα ψυχοδιεγερτικά φάρμακα.

Στο βιολογικό ρολόι βασικό ρόλο παίζει ο υπερχιασματικός πυρήνας του υποθαλάμου ο οποίος αποτελείται από μία μικρή ομάδα νευρώνων - ακριβώς πάνω από το οπτικό χίασμα (χίασμα του δεξιού και αριστερού οπτικού νεύρου) και δέχεται νευρικές ίνες από τον αμφιβληστροειδή. Έτσι, το φως του ηλίου επηρεάζει το βιολογικό ρολόι. Ρόλο στο βιολογικό ρολόι παίζουν επίσης οι νευροδιαβιβαστές αδρεναλίνη (επιβραδύνει την υποκειμενική αίσθηση του χρόνου, σε αντίθεση με τον πυρετό) και ντοπαμίνη (γι' αυτό στους ασθενείς με Πάρκινσον που έχουν εκφύλιση των ντοπαμινεργικών συνάψεων στο νεοραβδωτό σώμα - δηλαδή κέλυφος και κερκοφόρο πυρήνα - που ανήκει στα βασικά γάγγλια του εγκεφάλου, υπάρχει διαταραχή του βιολογικού ρολογιού στους ασθενείς που δεν λαμβάνουν σωστά τα φάρμακά τους). Το εσωτερικό βιολογικό ρολόι έχει κύκλο 24,5 ωρών και όχι 24 ωρών! Διαταραχές του βιολογικού ρολογιού παρατηρούνται σε jet lag και σε άλλες καταστάσεις όπως κληρονομικές, καθώς και σε τυφλούς (άλλωστε πειράματα ανθρώπων κλεισμένων για μέρες σε σκοτεινό ανήλιο χώρο έδειξαν εσωτερικό βιολογικό ρολόι) και γενικά θεραπεύονται με φαρμακευτική χορήγηση της ορμόνης μελατονίνη.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο τρόπος διδασκαλίας πρέπει να ικανοποιεί και τους 3 τύπους: οπτικούς, ακουστικούς και κιναισθητικούς). Έτσι, σε κάθε μάθημα πρέπει να υπάρχει βιντεοπροβολή (προβολή μαγνητοσκοπημένης ταινίας – σαν τον κινηματογράφο) ή γιγαντοοθόνη και θα παρουσιάζονται τα μαθήματα με τη μορφή εκπαιδευτικών ταινιών, υπό τη μορφή ντοκιμαντέρ, με εικόνες εμπλουτισμένες με γραφικά από υπολογιστές. Οι εκπαιδευτικές ταινίες θα είναι εμπλουτισμένες με κατάλληλη (επιμελημένη από μουσικούς) ηχητική επένδυση κλασσικής μουσικής και θα υπάρχει αφήγηση από καλλίφωνο αφηγητή που θα περιγράφει και θα αναλύει τις εικόνες με σαφή, διευκρινιστικό και αναλυτικό τρόπο. Συνάμα, ο καθηγητής – όπου χρειάζεται – θα σταματάει και θα παγώνει (pause) ή θα κάνει αργό πέρασμα της ταινίας (slow) για να επεξηγεί διάφορες έννοιες και λεπτομέρειες.

Αυτός ο τρόπος διδασκαλίας είναι, σε συνδυασμό με την διάλεξη του καθηγητή, ο καλύτερος για τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Άλλωστε, όλοι θυμόμαστε διάφορες ενδιαφέρουσες ταινίες που παρακολουθήσαμε στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο ή στο DVD. Αυτή η μορφή διδασκαλίας μπορεί να γίνει σε όλα τα μαθήματα. Για παράδειγμα, η βοτανική (βοτανολογία), η ζωολογία, η ορνιθολογία (κλάδος της ζωολογίας), η φυτολογία, η εντομολογία (κλάδος της ζωολογίας) και η ανθρωπολογία (όλα αυτά είναι μαθήματα της βιολογίας) μπορούν να παρουσιαστούν με εικόνες του τύπου ``national geographic΄΄!!!

Στην ιατρική και στην βιολογία μπορούν να υπάρχουν εικόνες από οπτικό και ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, καθώς και γραφικά υπολογιστών τα οποία θα ερμηνεύουν, για παράδειγμα, την αλυσίδα παραγωγής ουσιών (ορμόνες και άλλες) από τα κύτταρα, από τη στιγμή που ενώνεται κάποιος διαβιβαστής στους υποδοχείς της μεμβράνης ή του πυρήνα του κυττάρου. Χρήσιμα είναι τα γραφικά στο μάθημα της φυσικής και της χημείας. Στην φυσική και στα μαθηματικά θα προβάλλονται και εικόνες των καταπληκτικών φράκταλ!

Στην αστροφυσική μπορούν να προβάλλονται εικόνες από το σύμπαν! Στη γεωμετρία η αναπαράσταση με γραφικά θα δώσει ενδιαφέρον στο κουραστικό αυτό μάθημα (βλ. γεωμετρικούς τόπους). Το ανιαρό μάθημα της ιστορίας θα γίνει και αυτό ενδιαφέρον με την προβολή ταινιών αναπαράστασης ιστορικών γεγονότων και εικόνων από αρχαιολογικά μνημεία και μουσεία. Το μάθημα πρέπει να συντονίζει καθηγητής ιστορίας και καθηγητής αρχαιολογίας. Εξάλλου, η ιστορία από τις αρχές του 20ου αιώνα είναι καταγεγραμμένη στα ντοκιμαντέρ των επικαίρων, ενώ για την αρχαία ιστορία υπάρχουν καταπληκτικά γραφικά υπολογιστών που αναπαριστούν τις αρχαίες πόλεις και διάφορα γεγονότα! Το μόνο πρόβλημα είναι με τα αγαπημένα μας μαθηματικά τα οποία και αυτά, σε λιγότερο βαθμό, μπορούν να διδαχθούν με εκπαιδευτική ταινία!

Στο τέλος του κάθε μαθήματος πρέπει να γίνεται περίληψη των όσων διδάχθησαν οι μαθητές και επίσης περίληψη πρέπει να γίνεται και στο τέλος κάθε μήνα, καθώς και στο τέλος του έτους – για τη συνολική ύλη του μαθήματος. ``Επανάληψη μήτηρ μαθήσεως΄΄ έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες! Οι μαθητές πρέπει να επαναλαμβάνουν την ανάγνωση των σχεδιαγραμμάτων (βλ. παρακάτω) των μαθημάτων από τα βιβλία με την παρακάτω συχνότητα επαναλήψεως: μετά από 3 μέρες, μία εβδομάδα, ένα μήνα και ένα έτος. Έτσι, θα θυμούνται καλύτερα τις πληροφορίες οι οποίες θα αποθηκεύονται στη μακροπρόθεσμη μνήμη και όχι στην βραχυπρόθεσμη. Τα βιβλία απλώς θα αποτελούν υπενθύμιση του μαθήματος και από αυτά οι μαθητές θα διαβάζουν τα σχεδιαγράμματα για τις επαναλήψεις τους. Στα σχολεία είναι απαραίτητο να υπάρχουν μεγάλες βιβλιοθήκες με εκπαιδευτικά και λογοτεχνικά βιβλία.

Ο κλασσικός τρόπος απομνημόνευσης των μαθημάτων με την ανάγνωση κουραστικών πολυσέλιδων βιβλίων είναι πλήρως αναποτελεσματικός, αφού το 80 – 90% των πληροφοριών χάνεται από τη μνήμη σε διάστημα από 1 έως 3 εβδομάδες! Από την άλλη, ακόμα πιο ανιαρός είναι ο κλασσικός τρόπος διδασκαλίας στα σχολεία και διαλέξεων στα πανεπιστήμια. Το ότι είναι ανιαρός σημαίνει πως δεν προκαλεί το ενδιαφέρον του εγκεφάλου για να αποθηκεύσει τις πληροφορίες στη ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ μνήμη. Άλλωστε, θυμόμαστε αυτά που μας προκάλεσαν περισσότερη εντύπωση και ενδιαφέρον, ενώ τα υπόλοιπα φιλτράρονται και χάνονται από τη μνήμη (από το συνειδητό). Παράλληλα, η πίεση από το σχολείο για απομνημόνευση των βιβλίων ή των σημειώσεων δρα ανασταλτικά στο ενδιαφέρον του εγκεφάλου γι’ αυτά. Ομοίως και η πίεση των γονιών. Του λόγου το αληθές για τα παραπάνω: διαβάστε μια εικονογραφημένη παιδική – σχολική εγκυκλοπαίδεια και θα διαπιστώσετε πως, εξαιτίας της απλότητας και της εικονογράφησης, οι πληροφορίες που διαβάσατε θα μείνουν περισσότερο καιρό στη μνήμη σας!!!

Τα βιβλία πρέπει, πέρα από πλούσια εικονογράφηση, να είναι αναλυτικά και επεξηγηματικά. Παράλληλα, πρέπει να έχουν χρωματιστά και έντονα γράμματα (μαύρο, μπλε, κόκκινο) στα σημεία που χρειάζεται να τονιστούν. Επίσης, πρέπει να έχουν σχεδιαγράμματα του μαθήματος που να μοιάζουν με δένδρο (σαν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου με τους δενδρίτες του κυτταρικού σώματος και τον μοναδικό νευροάξονα). Πρέπει να υπάρχει στο κέντρο της σελίδας, σε κόκκινο κύκλο, η βασική λέξη – κλειδί του θέματος (με μεγάλα, μαύρα και έντονα γράμματα), για παράδειγμα η λέξη ``Θουκυδίδης΄΄. Από την κεντρική αυτή λέξη θα ξεκινούν διακλαδώσεις που θα οδηγούν σε πολύ σύντομες και τηλεγραφικές φράσεις που θα αναφέρονται στην κεντρική λέξη.

Για παράδειγμα, για τον ιστορικό Θουκυδίδη παρακλάδια από την λέξη αυτή θα καταλήγουν σε τηλεγραφικές φράσεις που θα είναι η καθεμία σε ξεχωριστή διακλάδωση: γέννηση περ. 460 π.Χ., εξορία 424 π.Χ., επιστροφή στην Αθήνα 404 π.Χ., θάνατος 400 – 396, εξιστόρηση πελοποννησιακού πολέμου από το 431 έως το 411 π.Χ., ιδρυτής επιστημονικής ιστοριογραφίας, Επιτάφιος: λόγος του Περικλή το 431 π.Χ. στον Κεραμεικό για να τιμήσει νεκρούς πρώτων μαχών – αναφορά στο 2ο βιβλίο ιστορίας του Θουκ. Στις διακλαδώσεις θα υπάρχουν και παρακλάδια. Για παράδειγμα, από την φράση ``ιδρυτής επιστημονικής ιστοριογραφίας΄΄ θα ξεκινούν οι δευτερεύουσες, ξεχωριστές, διακλαδώσεις: επιστημονική μέθοδος, αμεροληψία, έρευνα, αποτελεσματικότητα , διαχωρισμός αιτίας – αποτελέσματος. Θα υπάρχουν διακλαδώσεις και από τις φράσεις αυτές. Για παράδειγμα, στην φράση ``αποτελεσματικότητα΄΄ θα υπάρχει η διακλάδωση με την φράση: πυκνό ύφος, πειστικότητα. Όλες οι λέξεις θα είναι με χρώματα (μαύρο, μπλε, κόκκινο) και υπογραμμισμένες. Η κεντρική λέξη θα είναι σε κόκκινο κύκλο και με μεγάλα έντονα μαύρα γράμματα. Στο τέλος του κάθε κεφαλαίου, καθώς και του βιβλίου, θα υπάρχουν περιλήψεις, υπό τη μορφή σχεδιαγραμμάτων. Τα σχεδιαγράμματα θα παρεμβάλλονται συνεχώς σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου που θα είναι γραμμένο αναλυτικά και με εικόνες. Δηλαδή, τα σχεδιαγράμματα θα συμπληρώνουν το βιβλίο.

Ο τρόπος διδασκαλίας που προαναφέρθηκε, ικανοποιεί με τις εικόνες των εκπαιδευτικών ταινιών και των βιβλίων τους οπτικούς τύπους, και με τον ήχο της αφήγησης και της υποβλητικής μουσικής των ταινιών τους ακουστικούς τύπους οι οποίοι θα ακούνε και την φωνή του καθηγητή που θα διδάσκει με ενάργεια, δηλαδή με σαφήνεια και καθαρότητα λόγου. Σε ό,τι αφορά τους κιναισθητικούς τύπους, πρέπει να υπάρχουν σε κάθε μάθημα αντικείμενα που θα πιάνουν και θα λειτουργεί η αφή τους.

Τέτοια αντικείμενα θα είναι, για παράδειγμα, στη χημεία τα μοντέλα μορίων, στην ιατρική τα προπλάσματα, στην βοτανική τα φυτά, στην ιστορία οι μακέτες αρχαίων πόλεων και μνημείων, στην αρχιτεκτονική οι μακέτες οικιών και άλλων τεχνικών έργων κτλ. Παράλληλα, απαραίτητα είναι και πειράματα σε πολλά μαθήματα (ιατρική, βιολογία, χημεία, φυσική και άλλα) με τα οποία θα διεγείρονται οι αισθήσεις τους. Πάντως, οι κιναισθητικοί τύποι ικανοποιούνται και από τα οπτικοακουστικά ερεθίσματα.