ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Ο πολιτισμός χωρίζεται στις τέχνες, στα γράμματα και στις επιστήμες. Στην ενότητα αυτή θα γίνει μια σύντομη αναφορά στις τέχνες και στα γράμματα. Είναι αδύνατον σε μια ενότητα να γίνει αναφορά με λεπτομέρειες στην αρχαία ελληνική τέχνη, μιας και για να γινόταν πλήρης ανάλυση δεν θα έφταναν ούτε 30 τόμοι εγκυκλοπαίδειας. Εξάλλου, είναι αδύνατον να γίνει περιγραφή της ελληνικής τέχνης χωρίς την παρουσίαση εικόνων που θα καταλάμβαναν τεράστιο χώρο. Πάντως, οι περισσότεροι αναγνώστες έχουν γνωρίσει την ελληνική τέχνη, αν και στα ελληνικά μουσεία δεν υπάρχει κάποιος να εξηγεί στο κοινό τι είναι αυτό που βλέπει, ποια είναι η ιστορία του και ποιο ήταν το πολιτισμικό, το πολιτικό και το κοινωνικο – οικονομικό πλαίσιο της εποχής του κάθε έργου τέχνης και πως αυτό επηρεάστηκε από την εποχή του. Αν κάποιος μου απαντήσει ότι υπάρχουν οι ξεναγοί, καλύτερα να μην το σχολιάσω...

Στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (Πειραιώς 254 στην Αθήνα) γίνεται καλή δουλειά που θα έπρεπε να προχωρήσει. Έχουν προγράμματα εικονικής πραγματικότητας, ρομπότ ξεναγό κτλ. Εντούτοις, και πάλι ο επισκέπτης δεν τοποθετείται στο ιστορικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι της αρχαίας Ελλάδος και έτσι δεν μπορεί να κάνει τη σύνδεση με το παρελθόν. Μεγάλη ευθύνη, όμως, φέρει ο καθένας μας – Έλληνας και μη – που δεν κάθεται να μελετήσει τον ελληνικό πολιτισμό, ώστε στα μουσεία να καταλαβαίνει τι βλέπει. Στο σημείο αυτό τεράστια είναι και η ευθύνη των εκπαιδευτικών συστημάτων όλων των κρατών που δεν εμφυσούν στους νέους ουσιαστική ελληνική παιδεία… Ποίος για παράδειγμα έχει διδαχθεί στο σχολείο του ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν ακόμα και πυραμίδες; Αυτό μπορεί ο οποιοσδήποτε να το διασταυρώσει. Στο επόμενο κεφάλαιο θα γίνει σχετική αναφορά στο θέμα των πυραμίδων στην αρχαία Ελλάδα.

Μιας και αναφερόμαστε στο διαδίκτυο καλύτερα είναι ο αναγνώστης να προτιμάει μόνον ελληνικά sites και γενικά sites από Έλληνες ειδικούς, γιατί δυστυχώς πολλά άρθρα μη Ελλήνων αναφέρουν ανακρίβειες και από φθόνο ή άγνοια διαστρεβλώνουν την ελληνική ιστορία και την αλήθεια. Υπάρχουν και άρθρα στο διαδίκτυο, σε περιοδικά (επιστημονικά και μη) και σε βιβλία που παραποιούν πλήρως την ελληνική ιστορία. Γι’ αυτό είναι προτιμότερο οι αναγνώστες να διαβάζουν άρθρα Ελλήνων συγγραφέων, γιατί στην εποχή μας υπάρχει λειψανδρία από φιλέλληνες μελετητές… Για πιο αντικειμενική του ενημέρωση ο αναγνώστης μπορεί να επισκεφτεί το ``site΄΄ του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.fhw.gr

Αρχίζοντας με τη μουσική, προαναφέρθηκε ότι αποτελούσε μέρος της αγωγής των νέων στην αρχαία Ελλάδα. Οι νέοι μάθαιναν να παίζουν κυρίως λύρα ή αυλό. Παράλληλα, υπήρχε στην αρχαία Ελλάδα και η άρπα όπως φαίνεται και από ένα θαυμάσιο αγαλματίδιο κυκλαδικής τέχνης του 3000 π.Χ. (!) που παρουσιάζει έναν άνδρα να παίζει άρπα. Η λύρα (50) συνόδευε την απαγγελία των επών (ηρωικών τραγουδιών) στην λυρική ποίηση που ονομάστηκε έτσι από τη μουσική της λύρας που συνόδευε την απαγγελία στίχων. Στη γυμναστική, ο ήχος των αυλών από αυλητές δημιουργούσε μια ωραία ατμόσφαιρα άθλησης. Οι Σπαρτιάτες χρησιμοποιούσαν αυλητές και στον πόλεμο για να συντονίζουν το βήμα των στρατιωτών τους. Αν κάποιος ερευνήσει σε βιβλία ή στο διαδίκτυο την προέλευση των μουσικών οργάνων, θα διαπιστώσει πως γίνεται μια εσκεμμένη και τεραστία αδικία προς την Ελλάδα.

Στα προηγούμενα κεφάλαια προέκυψε το συμπέρασμα ότι οι Έλληνες είχαν φτάσει σε όλη τη γη και αυτό έγινε πολύ πρώιμα, προφανώς πριν το 2000 π.Χ. Αναφέρθηκε πριν η επίδραση της μινωικής Κρήτης (ήκμασε από τον 28ο ως τον 11ο αιώνα π.Χ.) από τον 20ο αιώνα π.Χ. στην Παλαιστίνη, στο Λίβανο, στην Αίγυπτο και ίσως και στην Βακτριανή (σημερινό Αφγανιστάν), οι περιηγήσεις των αρχαίων Ελλήνων σε πολλές άγνωστες χώρες (Αγγλία, Ινδίες, Αμερική) οι γλωσσολογικές επιδράσεις σε σχεδόν όλους τους λαούς – ακόμα και στους Ίνκα, τα αρχαιοελληνικά νομίσματα και άλλα ευρήματα (τάφοι, αντικείμενα) που βρέθηκαν σε πολλά μέρη του κόσμου (Βόρειος Αφρική, Αμερική, Ασία) και γενικά διάφορα στοιχεία που δείχνουν τη μετάδοση του ελληνικοί πολισμού.

Έτσι, σίγουρα και τα μουσικά όργανα πρωτοανακαλύφθηκαν στην αρχαία Ελλάδα. Και όμως, τα περισσότερα βιβλία αναφέρουν ως πηγή προέλευσης των παλαιότερων μουσικών οργάνων την Μεσοποταμία, την Κίνα, τις Ινδίες, την Αφρική κ. α. Μάλιστα, κάνουν και αναφορές μουσικών οργάνων στην Βίβλο. Θυμηθείτε, όμως, ότι λίγο πιο πριν αναφέρθηκε ότι οι Κρήτες είχαν φθάσει ακόμα και στην Παλαιστίνη από το 2000 π.Χ., την στιγμή που η πορεία του Αβραάμ από τη γη Χαναάν στην Παλαιστίνη ξεκίνησε το 1750 π.Χ. Στην πραγματικότητα πολλά μουσικά όργανα πρωτοεμφανίστηκαν στην αρχαία Ελλάδα και μεταδόθηκαν στους άλλους βαρβαρικούς λαούς. Εξάλλου, οι Έλληνες πάντα ήταν φιλόμουσοι. Περίπου το 2000 π.Χ. εμφανίστηκε ο περίφημος αυλός του Πανός. Ο Παν για τους αρχαίους Έλληνες ήταν ο θεός των λιβαδιών, των δασών και των βοσκών (της Αρκαδίας).

Ο Πάνας ήταν υιός του θεού Ερμή και είχε ανθρώπινο σώμα μέχρι τη μέση και πόδια, αυτιά και κέρατα τράγου. Θυμίζει τους Σάτυρους που συνόδευαν τον Διόνυσο. Στον Πάνα άρεσαν οι γυναίκες και κυνηγούσε τη νύμφη Σύριγγα στις βαλτώδεις περιοχές του ποταμού Λάδωνα, ώσπου μια θεά την μεταμόρφωσε σε καλαμιά. Τότε ο Πάνας, μην μπορώντας να ξεχωρίσει πιο από τα καλάμια ήταν η Σύριγγα, μάζεψε κάποια από αυτά και έφτιαξε μια σειρά αυλών. Με αυτούς έπαιζε μουσική για να παρηγορηθεί για την απώλεια της αγαπημένης του. Ο αυλός του Πάνος είναι μια σειρά από κατακόρυφους αυλούς που προοδευτικά έχουν μικρότερο μήκος και που ο καθένας τους βγάζει μια ξεχωριστή νότα. Ήταν ένα από τα μουσικά όργανα των αρχαίων Ελλήνων. Πέρα από τον αυλό του Πανός, υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα και άλλα μουσικά όργανα όπως ο κλασσικός αυλός, ο δίαυλος, η λύρα (50), η φόρμιγγα (είδος κιθάρας), η βάρβιτος (όργανο σαν την λύρα), τα κρόταλα (…καστανιέτες), τα κύμβαλα, η σάλπιγγα κ. α. Επίσης, υπήρχε και η άρπα – όπως φαίνεται χαρακτηριστικά από το περίφημο κυκλαδικό ειδώλιο ``Ο αρπίστας της Αμοργού΄΄ (φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών) και που ανάγεται στο 2400 – 2200 π.Χ.

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν αξιόλογοι μουσικοί. Ο Τέρπανδρος (το όνομά του σημαίνει ο άνδρας που προσφέρει τέρψη στους άλλους, προφανώς με τη μουσική του) που γεννήθηκε στη Λέσβο τον 7ο αιώνα π.Χ., ήταν μουσικός και ποιητής. Ο Τέρπανδρος επινόησε την επτάχορδη λύρα που παλιότερα είχε 4 χορδές. Μιας και γίνεται αναφορά στη λύρα είναι γνωστός ο μύθος του Ορφέα που μάγευε τους άλλους με την θαυμάσια μουσική της λύρας του. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η μουσική είχε θεϊκή προέλευση. Γνωστός λυρικός ποιητής του 7ου αιώνα π.Χ ήταν και ο Αλκμάν από τη Λυδία που έγραψε τα τραγούδια για τα ``Παρθένια΄΄, τη γιορτή των παρθένων στη Σπάρτη. Μεγάλος μουσικός και ποιητής από τα Μήθυμνα της Λέσβου ήταν και ο Αρίων (7ος αιώνας π.Χ.). Γενικά, η μουσική μεταδόθηκε από την Ελλάδα στην Μ. Ασία και σε όλες τις ελληνικές αποικίες, από το Γιβραλτάρ μέχρι την Μαύρη Θάλασσα. Τελικά καθιερώθηκε ως υποχρεωτικό μάθημα για όλους τους Έλληνες νέους.

Στα ελληνιστικά χρόνια ο Κτησίβιος συνέβαλε πολύ στη μουσική. Ο Κτησίβιος (3ος αιώνας π.Χ.) ήταν μηχανικός, φυσικός και εφευρέτης που έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου που είχε ιδρύσει ο Μέγας Αλέξανδρος. Την Αίγυπτο τον καιρό εκείνο κυβερνούσαν οι Έλληνες με το κράτος των Πτολεμαίων (ο Πτολεμαίος ο Α΄ ήταν διάδοχος του Μεγάλου Αλέξανδρου) και στην χώρα ζούσαν πολλοί Έλληνες. Ο Κτησίβιος κατασκεύασε το όργανο ``ύδραυλις΄΄. Ήταν ένα μουσικό όργανο με πλήκτρα που λειτουργούσε με την βοήθεια υδραυλικής πίεσης! Το όργανο αυτό θεωρείται ο πρόδρομος του εκκλησιαστικού οργάνου!!! Παρόμοιο όργανο κατασκεύασε και ο Ήρων (1ος αιώνας π.Χ. – 1ος αιώνας μ.Χ.) που ήταν μαθηματικός, μηχανικός και εφευρέτης που έζησε και αυτός στην Αλεξάνδρεια.

Ο Ήρωνας επινόησε ένα αρμόνιο που λειτουργούσε με υδραυλική πίεση! Πιο πριν ο φιλόσοφος και μαθηματικός Αρχύτας (430 – 350 π.Χ.) από τον Κρότωνα (ελληνική αποικία στην Κάτω Ιταλία) ασχολήθηκε με την θεωρία των μουσικών διαστημάτων, ενώ ο φιλόσοφος Αριστόξενος (4ος αιώνας π.Χ.) από τον Τάραντα (ελληνική αποικία στη Κάτω Ιταλία) ασχολήθηκε με την μουσική θεωρία. Επίσης και ο Εμπεδοκλής (494 – 434 π.Χ.) από τον Ακράγαντα (ελληνική αποικία στη Σικελία) ασχολήθηκε με τη μουσική. Τα περισσότερα μουσικά όργανα δημιουργήθηκαν στην αρχαία και νεότερη Ελλάδα. Για παράδειγμα, ο άσκαυλος ή αλλιώς γκάιντα (!), το νταούλι, το κλαρίνο και το λαούτο είναι παραδοσιακά ελληνικά όργανα. Σε ό, τι αφορά τη μουσική θεωρία, και αυτή ξεκίνησε από την αρχαία Ελλάδα.

Στην αρχαία Ελλάδα η τέχνη άρχισε πολύ πρώιμα. Οι Έλληνες πριν το 2000 π.Χ. ονομάζονταν ``Πελασγοί΄΄ και οι νησιώτες ``Αιγαίοι΄΄. Οι Πελασγοί εμφανίστηκαν στην βόρεια και κεντρική Ελλάδα περί τα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. Στο Αιγαίο αναπτύχθηκε σημαντικός πολιτισμός από το 6000 π.Χ. ο οποίος έφτασε στην ακμή του από το 4000 ως το 1100 π.Χ. Από το 2800 π.Χ. ως το 1100 π.Χ. κυριάρχησε η Κρήτη με τον μινωικό πολιτισμό και από τα μέσα του 14ου αιώνα π.Χ. κυριάρχησαν οι Αχαιοί. Οι Κυκλάδες ανέπτυξαν το 2500 π.Χ. έναν θαυμαστό πολιτισμό που ονομάσθηκε ``κυκλαδικός΄΄, μιας και είχε επίκεντρο τα νησιά των Κυκλάδων. Είναι εντυπωσιακό ότι η νήσος Μήλος ήκμασε ήδη από τη νεολιθική εποχή (6000 – 2800 π.Χ.), μιας και το πέτρωμα ``οψι(δι)ανός΄΄ (ηφαιστειογενές υαλώδες, μαύρο, σκληρό και στιλπνό πέτρωμα που μοιάζει στον γρανίτη) βρέθηκε και σε άλλα μέρη της Ελλάδος όπου χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή εργαλείων και όπλων.

Ο κυκλαδικός πολιτισμός, όπως προαναφέρθηκε, αναπτύχθηκε το 2500 π.Χ. και αργότερα εδέχθη επιρροές από τον μινωικό πολιτισμό. Βασικό προϊόν των Κυκλάδων και ιδίως της Μήλου ήταν ο οψιδιανός με τον οποίον έφτιαχναν κοπτερά εργαλεία. Ο οψιδιανός αργότερα αντικατεστάθη στα διάφορα καλλιτεχνήματα και σκεύη από τον μπρούτζο (κράμα χαλκού και κασσίτερου, ο ορείχαλκος). Οι Κυκλάδες, ιδίως η Πάρος και η Νάξος, είχαν και μάρμαρο με το οποίο έφτιαχναν αγγεία. Επίσης, χρησιμοποιούσαν και τον πηλό. Τα κυκλαδικά αγγεία έχουν σφαιροειδές ή κυλινδρικό σχήμα, έχουν υψηλό άνω χείλος και στηρίζονται σε συμπαγείς βάσεις – στο σχήμα κώνου. Κάποια αγγεία έχουν διακόσμηση από συνεχείς σπείρες που είναι χαρακτηριστικό μοτίβο των αγγείων αυτών. Μάλιστα, υπήρχε και ένα σκεύος με σπείρες που έμοιαζε με τηγάνι και έφερε διπλό κοντό χερούλι. Στο αντικείμενο αυτό οι σπείρες ήταν χαραγμένες σε πυκνό σχηματισμό, στο εξωτερικό μέρος. Ανάμεσα στις σπείρες συχνά χάραζαν κάποιο καράβι, γεγονός που δείχνει την ανεπτυγμένη ναυτιλία των Κυκλαδιτών. Τα αντικείμενα αυτά χρησιμοποιούνταν ως αναθήματα (αφιερώματα στους θεούς) ή ως καθρέπτες (!) όταν τα γέμιζαν με νερό και ο σκούρος πάτο τους επέτρεπε την ανάκλαση του φωτός.

Στο μάρμαρο οι καλλιτέχνες σκάλιζαν μικρά αγαλματίδια, τα ειδώλια, τα οποία είχαν λατρευτική χρήση. Επίσης, χρησιμοποιούνταν ως αφιερώματα στους νεκρούς, δηλαδή ως κτερίσματα (76)! Συνηθέστερο στα ειδώλια είναι το μοτίβο της θεάς Μητέρας, καθώς και διάφοροι οργανοπαίκτες όπως ``Ο αρπίστας της Αμοργού΄΄ που προαναφέρθηκε και ανάγεται στο 2400 – 2200 π.Χ. Η κυκλαδική τέχνη θυμίζει την σύγχρονη τέχνη που ακόμα και αυτή ανάγεται στους αρχαίους Έλληνες! Οποίος αμφιβάλει ας επισκεφτεί το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα. Η κυκλαδική τέχνη περιλαμβάνει και τα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια που θυμίζουν την μοντέρνα γλυπτική. Λέγεται ότι ο Πάμπλο Πικάσο είχε επισκεφτεί την Ελλάδα και είχε μελετήσει την κυκλαδική τέχνη!!!

Ο κυκλαδικός πολιτισμός τελείωσε με την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (Σαντορίνης) το 1450 π.Χ. που με τεράστια παλιρροϊκά κύματα και με την πιθανή ενεργοποίηση σεισμικών ρηγμάτων στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου (οι σεισμολόγοι το λένε φαινόμενο ``ντόμινο΄΄) προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές στον χώρο του Αιγαίου και έδωσε την ευκαιρία στους Αχαιούς να καταλάβουν την Κρήτη. Ο κυκλαδικός πολιτισμός και γενικά ο πολιτισμός στο Αιγαίο άνθησε και πάλι από τον 7ο αιώνα π.Χ. ως τα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. Σημαντικότερη ανάπτυξη, ιδίως στις επιστήμες, είχε η Κως και η Ρόδος.

Πέρα από τα νησιά των Κυκλάδων, ήδη από το 2800 π.Χ. αναπτύχθηκε και ο μινωικός πολιτισμός στο πανέμορφο νησί της Κρήτης. Οι Κρήτες είχαν μέτριο ανάστημα (περίπου 1. 50 μ.), στενή μέση, πλατείς ωμούς και μακριά μαλλιά με κομψή κόμμωση. Στη μέση φορούσαν ένα ζωνάρι, το ``περίζωμα΄΄, όπως φοράνε και οι σημερινοί Κρητικοί! Στην μινωική Κρήτη βρέθηκαν 4 ανακτορικά κέντρα (Κνωσός, Φαιστός, Ζάκρος, Μάλια), πολλές μινωικές πόλεις, λιμάνια, και ιερά σπηλαία (Ιδαίον άντρον, Δικταίο άντρον, σπήλαιο Καμαρών). Τα μινωικά ανάκτορα ήταν πολυώροφα (το ανάκτορο της Κνωσού μάλλον είχε 4 ορόφους), δαιδαλώδη και άνετα. Είχαν μεγαλοπρεπείς χώρους και αίθουσες για τον βασιλιά, την αυλή, τους υπηρέτες, καθώς και θρησκευτικές αίθουσες, λουτρά με αποχετεύσεις (!), αποθήκες όπλων και τροφίμων, θεατρικούς χώρους (!) και εργαστήρια στα οποία εργάζονταν τεχνίτες. Στο κέντρο του συγκροτήματος των ανακτόρων υπήρχε μια μεγάλη υπαίθρια αυλή για τον αερισμό, τον φωτισμό και την επικοινωνία των χώρων, ενώ στους τοίχους του συγκροτήματος υπήρχαν αεραγωγοί για τον αερισμό των χώρων!

Το ανάκτορο της Κνωσού είχε έκταση 22000 τ. μ.!!! Τα ανάκτορα της μινωικής Κρήτης ήταν άρρηκτα δεμένα με την φύση. Άλλωστε οι Κρήτες λάτρευαν την φύση ως θεά και επίσης λάτρευαν τον αρσενικό ``θεό της βλάστησης΄΄. Οι Κρήτες είχαν αναπτύξει έντονα το εμπόριο με παραλιακές περιοχές της Μεσογείου. Είχαν εμπορικές σχέσεις και προφανώς είχαν ιδρύσει αποικίες στην Κύπρο, στην Αίγυπτο, στον Λίβανο, στην Παλαιστίνη, στην Μεσοποταμία και ίσως και στην Βακτριανή (Αφγανιστάν και μέρος του Τατζικιστάν). Το πολύ γνωστό ειδώλιο από ``φαντεγιανή΄΄ (υλικό σαν πορσελάνη) που βρέθηκε στο ανάκτορο της Κνωσού με την γυμνόστηθη γυναίκα, είναι βασικά σύμβολο γονιμότητας (στήθος) και εικονίζει την θεά Φύση ή ιέρειά της. Το ειδώλιο αυτό θυμίζει λίγο την θεά Κάλι των Ινδών!!! Οι Κρήτες ανέπτυξαν και την κεραμική. Γνωστά είναι τα ``ρυτά΄΄, δηλαδή τα τελετουργικά αγγεία με σχήμα κεφαλιού ταύρου για σπονδές (52) στις θεότητες του Κάτω Κόσμου. Άλλα έργα τέχνης είναι οι ``λάβρυες΄΄ (δίπλα πελέκια), οι κερατόμορφοι βωμοί και οι σφραγιδόλιθοι που έμοιαζαν με αυτούς των Αιγυπτίων. Το αν τους μετέδωσαν οι Αιγύπτιοι στους Κρήτες ή το αντίστροφο, είναι ένα ερώτημα. Ένα από αυτά απεικονίζει ένα λιοντάρι με τον θηριοδαμαστή του!!!

Στην κεραμική γνωστά είναι τα ``καμαραϊκά αγγεία΄΄ ή αλλιώς ``ωοκέλυφα΄΄ (από το λεπτό τους τοίχωμα) που βρέθηκαν στο σπήλαιο Καμαρών. Τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν σε αυτά ήταν το μαύρο, το άσπρο, το πορτοκαλί και το κόκκινο. Γενικά στην αγγειογραφία και στην τοιχογραφία οι Κρήτες απεικόνιζαν διάφορα θέματα από την φύση όπως ψάρια, χταπόδια, λουλούδια – όπως τα κρίνα, φοίνικες, ταύρους κ. α. Αυτή η πιστή απομίμηση της φύσης στην τέχνη αναπτύχθηκε από το 1600 π.Χ.. Ουσιαστικά οι Κρήτες δημιούργησαν πρώτοι τον νατουραλισμό στην τέχνη!!! Τέλος, στις τοιχογραφίες τους οι Κρήτες ζωγράφιζαν ανθρώπους, ζώα, ψαριά και φυτά. Τα έργα τους είναι θαυμάσια. Το απίστευτο είναι ότι ζωγράφιζαν γρήγορα τις τοιχογραφίες, ώστε να είναι έτοιμες πριν στεγνώσει ο τοίχος. Αυτό λέγεται νωπογραφία. Ο μινωικός πολιτισμός ήκμασε μέχρι το 1100 π.Χ. οπότε και το νησί δέχθηκε μεγάλες καταστροφές από τα παλιρροϊκά κύματα που δημιουργήθηκαν από τη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (Σαντορίνης) το 1600 π.Χ., καθώς και από μεγάλους σεισμούς. Παράλληλα, δέχθηκαν την επίθεση την επίθεση των Αχαιών (εκμεταλλεύτηκαν τις φυσικές καταστροφές στην Κρήτη για να κάνουν εισβολή) που ήδη είχαν αναπτύξει τον δικό τους πολιτισμό, τον μυκηναϊκό.

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός (1600 – 1000 π.Χ) ξεκίνησε με την κάθοδο των πρωτοελληνικών φυλών στην Ελλάδα και συγκεκριμένα από την φυλή των Αχαιών. Τα κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού ήταν οι Μυκήνες, η Πύλος, οι Αμύκλες στην Λακωνία, η Θήβα και ο Ορχομενός στην Βοιωτία, η Τίρυνθα στην Αργολίδα, η Ιωλκός στη Μαγνησία (από εκεί ξεκίνησε ο Ιάσονας την Αργοναυτική εκστρατεία) κ. α. Το σημαντικότερο κέντρο ήταν ο τόπος καταγωγής του γράφοντος, οι Μυκήνες. Η μυκηναϊκή αρχιτεκτονική ήταν μεγαλειώδης. Οι Μυκήνες περιβάλλονταν από τεραστία τείχη, τα περίφημα ``κυκλώπεια΄΄ που αποτελούνται από τεραστίους ογκόλιθους που φτάνουν και τα 7 μέτρα. Κυκλώπεια (τεράστια δηλαδή) τείχη υπήρχαν και σε άλλες ακροπόλεις (οχυρώματα που δέσποζαν στις πόλεις) όπως στην Ακρόπολη των Αθηνών.

Το ανάκτορο των Μυκηνών ήταν διώροφο, κάλυπτε έκταση 6 στρεμμάτων (!) και αποτελείτο από το πρόπυλο (68), την αυλή, το προστώο (69), τον πρόδρομο και το μέγαρο (αίθουσα του θρόνου). Η είσοδος του μεγάρου με τις παραστάδες (πλάγιοι τοίχοι στην πρόσοψη του ναού) είναι ο πρόδρομος του ``πρόστυλου ναού΄΄ για τον οποίον θα γίνει αναφορά παρακάτω. Η περίφημη ``αίθουσα του θρόνου΄΄ ήταν στον πρώτο όροφο, ενώ στον δεύτερο όροφο βρίσκονταν τα λουτρά, τα υπνοδωμάτια και οι ξενώνες. Μιας και γίνεται αναφορά στα λουτρά, το μυκηναϊκό μέγαρο είχε και σύστημα αποχέτευσης! Στο συγκρότημα υπήρχαν και αποθήκες που χωρίζονταν μεταξύ τους με διαδρόμους και αυλές. Μνημειώδες ήταν και το ανάκτορο της Πύλου. Στα μέσα του 14ου αιώνα π.Χ. στις Μυκήνες δημιουργούνται και οι περίφημοι ``θολωτοί τάφοι΄΄ που έχουν εσωτερική λιθοδομή και σχήμα θολωτό. Γνωστός θολωτός τάφος στις Μυκήνες είναι ο ``θησαυρός ή τάφος του Ατρέα΄΄. Ο Ατρέας ήταν υιός του Πέλοπα και της Ιπποδάμειας, βασιλιάς των Μυκηνών και γενάρχης των Ατρειδών, του βασιλικού οίκου των Μυκηνών. Ήταν πατέρας του Αγαμέμνονα και του Μενέλαου [ βλ. Σημειώσεις (84) ].

Στον μυκηναϊκό πολιτισμό αναπτύσσεται αξιόλογη τέχνη. Στην αγγειοπλαστική τα αγγεία είναι γκριζωπά, ``ανακτορικού ρυθμού΄΄, με διακόσμηση που περιλαμβάνει ζώα, ψάρια, χταπόδια, φυτά, αλλά και πολεμικές σκηνές όπως ένοπλοι άνδρες πάνω σε πλοία. Ομοίως και στην τοιχογραφία τα θέματα είναι πολεμικά (μάχες) ή από κυνήγι, για παράδειγμα λιονταριού! Οι Αχαιοί ήταν πολεμική φυλή που ως γνωστόν συμμετείχαν και στον τρωικό πόλεμο, δηλαδή την επίθεση των Αχαιών στην Τροία στα μέσα του 13ου αιώνα π.Χ. Στον πόλεμο αυτό οι Μυκηναίοι είχαν ως αρχηγό τον Αγαμέμνονα ο οποίος ήταν και ο αρχιστράτηγος των Ελλήνων. Ο Αγαμέμνων και ο Ατρέας (βλ. πριν) δεν φαίνεται να ήταν απλώς μυθολογικά πρόσωπα. Πρέπει να γίνει κατανοητό και αποδεκτό ότι η ελληνική μυθολογία εμπεριέχει δεκάδες πληροφορίες για πραγματικά γεγονότα και πρόσωπα!!! Στον τρωικό πόλεμο φαίνονται τα πρότυπα των προσωπικών μονομαχιών, της χρήσης αρμάτων και το γεγονός ότι η υποχώρηση των στρατιωτών στην μάχη ήταν αποδεκτή. Αυτό το είδος του πολέμου σε μερικούς αιώνες σταμάτησε. Οι Αχαιοί είχαν ύψος, περίπου, 1. 80 μέτρα. Είχαν γενειάδα – πολλοί χωρίς μουστάκι – και κούρευαν τα μαλλιά τους. Κλείνοντας με τον μυκηναϊκό πολιτισμό, αξίζει να αναφερθεί η έντονη επίδρασή του από των μινωικό πολιτισμό, αρχικά με το εμπόριο και αργότερα με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Αχαιούς.

Τον 11ο αιώνα π.Χ, όπως έχει αναφερθεί σε πολλά σημεία αυτού του βιβλίου, έγινε από τον βορά η κάθοδος της πολεμικής φυλής των Δωριέων στην Ελλάδα. Οι Δωριείς κατέλαβαν όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, εκτός από την Αττική. Έφεραν στην χώρα όπλα και εργαλεία από σίδηρο. Έτσι, αναπτύχθηκε η γεωργία με την χρήση σιδερένιων εργαλείων. Επίσης, οι Δωριείς με τα σιδερένια όπλα επικράτησαν των αντιπάλων τους. Η κάθοδός τους οδήγησε τις προδωρικές φυλές να μετοικίσουν σε άλλες περιοχές της Μεσόγειου. Η κάθοδος των Δωριέων (Δωριείς ήταν και οι Σπαρτιάτες) συνοδεύτηκε και με την ανάπτυξη της περίφημης ``γεωμετρικής τέχνης΄΄. Ονομάστηκε γεωμετρική γιατί στα διάφορα έργα απεικονίζονταν γεωμετρικά σχήματα όπως τρίγωνα, ρόμβοι, ευθείες και ομόκεντροι κύκλοι. Το εντυπωσιακό είναι ότι τα σχέδια τοποθετούνται σε παράλληλες ζώνες και μερικοί μελετητές το συνδύασαν με την στρατιωτική πειθαρχία της φυλής των Δωριέων! Στην κεραμική απεικονίζονται και εκεί γεωμετρικά σχήματα. Αργότερα, όμως, σχεδιάζονται άνθρωποι, ζώα και πούλια, αλλά και πάλι με γεωμετρικά πρότυπα. Για παράδειγμα ο θώρακας του ανθρώπου παρουσιάζεται τριγωνικός. Η τέχνη τους θυμίζει την σύγχρονη μοντέρνα νοοτροπία. Ο νατουραλισμός δημιουργήθηκε, όπως προαναφέρθηκε, στην μινωική Κρήτη. Θα ήταν παρακινδυνευμένο να υποστηρίζαμε ότι ο κυβισμός δημιουργήθηκε από τους Δωριείς;

Στην πλαστική, πάλι υπάρχει η γεωμετρική και σχηματική αναπαράσταση των έργων. Γνωστά είναι τα χάλκινα γεωμετρικά ειδώλια που απεικονίζουν ανθρώπους – κυρίως άνδρες ή ζώα. Τα ειδώλια προορίζονταν για προσφορά στους ναούς ή ως διακοσμητικά έργα τέχνης. Πέρα από τα συνηθισμένα χάλκινα κατασκευάζονταν και πήλινα ειδώλια, ενώ υπήρχαν και ξύλινα που δυστυχώς δεν διασώθηκαν. Στον τομέα της αρχιτεκτονικής χτίστηκαν οι πρώτοι ναοί στην Ελλάδα, οι ``γεωμετρικοί ναοί΄΄. Οι ναοί αυτοί είχαν πέτρινα θεμέλια και ήταν χτισμένα με ξύλα ή πλίθους. Οι ναοί στο εξωτερικό τους μέρος ήταν στολισμένοι με διακόσμηση που περιλάμβανε πολλά χρώματα. Η οροφή των ναών ήταν στηριγμένη σε μια σειρά κιόνων που αργότερα έγινε διπλή. Γενικά η γεωμετρική τέχνη είναι λιτή, χωρίς υπερβολές στην διακόσμηση, και αυστηρή. Χαρακτηρίζει την κουλτούρα των Δωριέων που ήταν μια πολεμική φυλή με λιγότερα πνευματικά ενδιαφέροντα. Αργότερα θα δούμε ότι και ο δωρικού ρυθμού ναός έχει τα ίδια πρότυπα.

Τον 7ο π.Χ. αιώνα γίνεται η μετάβαση από την γεωμετρική στην αρχαϊκή τέχνη που μαζί με την κλασσική τέχνη του 5ου αιώνα π.Χ είναι γνωστή στους περισσοτέρους σήμερα. Η αρχαϊκή τέχνη αφορά τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ. Στην πλαστική υπάρχουν, λόγω του εμπορίου και των αποικιών, έντονες επιδράσεις από την Αίγυπτο και την Ανατολή. Τέτοια αγάλματα είναι οι περίφημοι ``κούροι΄΄ που ήταν αγάλματα που αναπαριστούν ορθίους άνδρες με τα χέρια κολλημένα στο σώμα, τις γροθιές σφιγμένες και το αριστερό πόδι προτεταμένο (προς τα μπρος). Γνωστός για παράδειγμα είναι ``ο Κούρος της Αναβύσσου΄΄ που φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο των Αθηνών. Τα αντίστοιχα γυναικεία αγάλματα των κούρων είναι οι ``αρχαϊκές κόρες΄΄ που εκφράζουν αριστοκρατία και πνευματικότητα, φωτογραφίζοντας την εποχή τους. Τέτοιες κόρες φυλάσσονται στο μουσείο της Ακροπόλεως την Αθήνα. Γενικά τα αγάλματα που κατασκευάζονται είναι κοίλα χυτά και αρχικά δημιουργήθηκαν στην Ιωνία (δυτικά παράλια της Μ. Ασίας) και συγκεκριμένα στην Σάμο τον 6ο αιώνα π.Χ. από τους τεχνίτες Ροίκο και Θεόδωρο (έζησαν τον 6ο αιώνα π.Χ.). Ο Ροίκος ήταν αρχιτέκτονας και χαλκοπλάστης.

Στην κεραμική έχουμε τα περίφημα ``αρχαϊκά αγγεία΄΄. Τα αρχαϊκά αγγεία του 7ου αιώνα π.Χ. ονομάζονται ``ανατολίζοντος ρυθμού΄΄, γιατί έχουν επιδράσεις από την Ανατολή. Τα αγγεία αυτά είναι κιτρινωπά και στην επιφάνειά τους ζωγραφίζονται με μαύρο ή καστανό χρώμα διάφορα άγρια ζώα ή μυθικά τέρατα όπως σφίγγες (70)και γρύπες (71). Τον 6ο αιώνα π.Χ. εμφανίζονται τα ``διηγηματικά΄΄ αγγεία στα οποία ξεπερνιούνται οι ανατολικές επιδράσεις στην απεικόνιση και ζωγραφίζονται εικόνες από την ελληνική μυθολογία. Έτσι, λοιπόν, τελειώνει η μικρή ανατολική επίδραση στην τέχνη. Με την κυριαρχία του μαύρου χρώματος στην απεικόνιση, δημιουργείται ο ``μελανόμορφος ρυθμός΄΄. Σε αυτόν οι μορφές ζωγραφίζονται με μαύρο χρώμα στην ερυθρωπή ή στην φυσική κιτρινωπή επιφάνεια του αγγείου. Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. τα μελανόμορφα αγγεία αντικαθίστανται από τα ερυθρόμορφα. Στον ερυθρόμορφο ρυθμό οι μορφές απεικονίζονται με ερυθρό χρώμα στο μαύρο φόντο του αγγείου. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι στα αγγεία της αρχαϊκής περιόδου οι καλλιτέχνες αναγράφουν το όνομα τους, καθώς και το όνομα των εικονιζομένων μορφών.

Στην αρχιτεκτονική της αρχαϊκής περιόδου εμφανίζονται πλέον λίθινα οικοδομήματα (πριν ήταν ξύλινα ή πλίνθινα) και δημιουργείται ο ``δωρικός΄΄ και ο ``ιωνικός΄΄ ρυθμός. Ο δωρικός ρυθμός δημιουργήθηκε από τους Δωριείς στην Πελοπόννησο και εκφράζει την λιτότητα, αλλά και τον δυναμισμό των Δωριέων. Ο δωρικός ναός έχει ως χαρακτηριστικό ότι πάνω από το επιστύλιο (το μέρος πάνω από τους κίονες) είναι διακοσμημένος με τα τρίγλυφα και τις μετώπες που εναλλάσσονται. Τα τρίγλυφα και οι μετώπες αποτελούν το διάζωμα. Τα τρίγλυφα του διαζώματος είναι διακοσμητικά στοιχεία που αποτελούνται από 3 κάθετες γλυφές (σκαλίσματα) στο διάζωμα, ενώ οι μετώπες είναι τετράγωνες πλάκες με ανάγλυφη διακόσμηση – συνήθως από μάχες και σκηνές της μυθολογίας – που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα τρίγλυφα. Ο δωρικός ναός διαδόθηκε στην Ελλάδα και στην Μεγάλη Ελλάδα (οι ελληνικές αποικίες στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία). Για όσους δεν γνωρίζουν πρέπει να σημειωθεί ότι ο δωρικός ή ιωνικός ναός αποτελείται, από κάτω προς τα πάνω, από: την ``κρηπίδα΄΄ (βάση του ναού), την βάση (των κιόνων), τους κίονες, το κιονόκρανο (το πάνω μέρος του κίονα), το επιστύλιο (το μέρος πάνω από τους κίονες), τα τρίγλυφα που εναλλάσσονται με τις μετώπες στο δωρικό ρυθμό ή την ζωφόρο στον ιωνικό ρυθμό, το γείσο (το τμήμα της οροφής που εξέχει), και τέλος το αέτωμα (το τριγωνικό επιστέγασμα στις 2 πλευρές των ναών) που διακοσμείται με τα ``ακρωτήρια΄΄.

Ο ιωνικός ρυθμός διαφέρει από τον δωρικό. Χαρακτηρίζεται από κομψότητα και μεγαλύτερη πνευματικότητα. Ο ιωνικός ρυθμός, αντί για τα τρίγλυφα και τις μετώπες του δωρικού ρυθμού, έχει την ζωφόρο που είναι διακοσμημένη με ανάγλυφες παραστάσεις από την μυθολογία ή και την καθημερινότητα (βλ. πομπή Παναθηναίων στην εσωτερική ζωφόρο του Παρθενώνα). Σημειώνεται ότι οι Ίωνες ήταν η ελληνική φυλή που κατοικούσε στην Αττική, στην βορειοδυτική Πελοπόννησο, στα νησιά και στην δυτική Μ. Ασία. Οι Ίωνες κατέβηκαν στην Ελλάδα από τον βορά, τον 21ο αιώνα π.Χ. Ο ιωνικός ρυθμός διαδόθηκε στην νησιωτική Ελλάδα και τη Μ. Ασία. Η Ακρόπολη των Αθηνών (26) εμπεριέχει και τους δυο ρυθμούς!

Κλείνοντας με τους ναούς, πρέπει να αναφερθεί ότι – ως προς τον τύπο – οι ναοί διακρίνονται, βάση της εξέλιξής τους στον χρόνο, στο ``τετράπλευρο κτίσμα΄΄ (είσοδος μυκηναϊκού ανακτόρου, βλ. πριν), στους ``εν παραστάσει΄΄ στους οποίους οι ``παραστάδες΄΄ (οι πλάγιοι τοίχοι στην πρόσοψη) επεκτείνονται και εμφανίζονται 2 κίονες στην πρόσοψη, στους ``τετράστυλους πρόστυλους΄΄ (έχουν 4 κολώνες στην πρόσοψη), στους ``τετράστυλους αμφιπρόστυλους΄΄ (έχουν 4 κολώνες στις 2 στενές πλευρές του ναού, δηλαδή στην πρόσοψη και πίσω), στους ``αμφιπρόστυλους΄΄ (έχουν κολώνες στις 2 στενές πλευρές του ναού), στους ``περίπτερους΄΄ (έχουν κιονοστοιχίες και στις 4 πλευρές και 2 εσωτερικούς κίονες στις 2 στενές πλευρές του ναού), στους ``δίπτερους΄΄ (έχουν κιονοστοιχία και στις 4 πλευρές που είναι διπλή στις 2 στενές πλευρές του ναού), στους ``εξάστυλους΄΄ (σαν τους δίπτερους με την διάφορα ότι η στενή πλευρά του ναού έχει 6 κίονες) και στους ``οκτάστυλους΄΄ (σαν τους δίπτερους με την διάφορα ότι η στενή πλευρά του ναού έχει 8 κίονες).

Η ζωγραφική, όπως είναι φυσικό, έρχεται να ικανοποιήσει τις διακοσμητικές ανάγκες των ναών, κυρίως σε μέρη του αετώματος και του επιστυλίου. Το υπόλοιπο μέρος του ναού έμενε όπως το βλέπουμε σήμερα, λευκό. Τα αγάλματα, όμως, δεν ήταν λευκά. Σήμερα φαίνονται λευκά, γιατί τα χρώματά τους έχουν ξεθωριάσει από το περιβάλλον που ήταν θαμμένα. Όμως, τα αγάλματα δεν ζωγραφίζονταν ολόκληρα, αλλά διάφορα χαρακτηριστικά μέρη τους – όπως τα μάτια που έδιναν εκφραστικότητα στο άγαλμα.

Στην γραμματεία έχουμε την ``ελεγεία΄΄ και το ``έπος΄΄. Η ελεγεία ήταν ποίημα με δίστιχες στροφές και ποικίλο περιεχόμενο. Το έπος ήταν εκτεταμένο ποίημα που αναφερόταν στα κατορθώματα ηρώων. Τα ηρωικά έπη του Ομήρου, Ιλιάδα και Οδύσσεια, διαδόθηκαν σε όλη την Ελλάδα. Ο Όμηρος ίσως έγραψε και το έργο - παρωδία (του τρωικού πολέμου): ``Βατραχομυομαχία΄΄. Ο Όμηρος έζησε τον 8ο αιώνα π.Χ. στη Σμύρνη (ελληνική αποικία) ή στη Χίο. Τα έπη του Ομήρου επηρέασαν και την θεματογραφία στην τέχνη. Πέρα από το ηρωικό έπος εμφανίζεται το λεγόμενο ``διδακτικό έπος΄΄ με κύριο εκπρόσωπο τον Ησίοδο από την Βοιωτία που έζησε τον 8ο αιώνα π.Χ. και έγραψε τα περίφημα έργα ``Θεογονία΄΄ και ``Έργα και Ημέραι΄΄. Επίσης, ως τον 6ο αιώνα π.Χ. το ``ιστορικό έπος΄΄ περιλάμβανε ιστορικά γεγονότα με τη μορφή μύθων. Στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. εμφανίστηκε και η ``λυρική ποίηση΄΄ για την οποία έγινε αναφορά στη μουσική, παραπάνω. Η λυρική ποίηση πήρε την ονομασία αυτή γιατί οι στίχοι της απαγγέλλονταν με τη συνοδεία λύρας (50). Η ρυθμική απαγγελία ονομάζεται μέλος (= μελωδία, τραγούδι). Η λυρική ποίηση άρχισε πολύ πριν τον 7ο αιώνα π.Χ. Ο Όμηρος αναφέρει στην Οδύσσεια τον αοιδό (ο ραψωδός, αυτός που τραγουδούσε λυρική ποίηση) Δημόδοκο. Τον 7ο αιώνα π.Χ. έζησε και ο περίφημος μυθογράφος Αίσωπος που έγραψε καταπληκτικά παραμύθια τα οποία, για το διδακτικό του χαρακτήρα τους, θα έπρεπε όλα τα παιδιά του πλανήτη να διαβάζουν. Ωραία τα παραμύθια των Γερμανών αδελφών Γκριμ, αλλά τα παραμύθια του Αισώπου είναι αξεπέραστα.

Είδος λυρικής ποίησης ήταν και η χορική ποίηση η οποία συνδύαζε λόγο, όρχηση (χορό) και μουσική. Η χορική ποίηση ερμηνευόταν από τον χορό, την ομάδα χορευτών που ερμήνευαν τα χορικά μέρη του αρχαίου δράματος (τα λυρικά μέρη που τραγουδούσε και χόρευε ο χορός). Τον 5ο αιώνα π.Χ. γίνεται η μετάβαση από τον ποιητικό λόγο στον πεζό. Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. εμφανίστηκαν οι πρώτοι ιστοριογράφοι στην Ιωνία (τα δυτικά παράλια της Μ. Ασίας), οι ``λογογράφοι΄΄ που περιέγραφαν ιστορικά γεγονότα και μάλιστα διατύπωναν και δικές τους θέσεις πάνω σε αυτά. Γνωστοί λογογράφοι ήταν ο Εκαταίος (τέλη 6ου αιώνα π.Χ.) από τη Μίλητο (ελληνική αποικία στη Μ. Ασία) και ο Ελλάνικος από τη Μυτιλήνη (5ος αιώνας π.Χ.). Ο πατέρας της ιστορίας είναι ο Ηρόδοτος (484 – 426 π.Χ.) από την ελληνική αποικία της Αλικαρνασσού στη Μ. Ασία. Ο Ηρόδοτος περιέγραψε με αμεροληψία τα γεγονότα και είναι γνωστός για την περιγραφή των περσικών ή μηδικών πολέμων (490 – 479 π.Χ.). Το σωστό είναι περσικών γιατί οι Μήδοι ήταν άλλη φυλή στα βορειοδυτικά του Ιράν την οποία υπέταξαν οι Πέρσες. Επί τη ευκαιρία, ο γενάρχης των Μήδων ήταν ο Μήδος, υιός του Αιγέα (βασιλιάς των Αθηνών και πατέρας του Θησέα) και της Μήδειας (κόρη του βασιλιά της Κολχίδας, Αιήτη, που βοήθησε τον Ιάσονα να πάρει το χρυσόμαλλο δέρας, τον ακολούθησε στην Ελλάδα και σκότωσε τα δύο τους παιδιά που απέκτησαν για να τον εκδικηθεί, όταν την εγκατέλειψε για άλλη γυναίκα). Γενικά, όπως φαίνεται και από την μυθολογία τους, οι Έλληνες θεωρούσαν πως η ρίζα των γειτονικών τους λαών ήταν ελληνική!!! Σήμερα, οι περισσότεροι λαοί φέρουν στο DNA τους ελληνικά γονίδια, αφού οι Έλληνες ταξιδεύουν σε όλον τον κόσμο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Επιστρέφοντας στον Ηρόδοτο, δεν απέφυγε την παρεμβολή και κάποιων μυθολογικών στοιχείων. Αυτό δεν το έκανε ο πρώτος κριτικός ιστορικός, ο Θουκυδίδης (460 – 396 π.Χ.) από την Αθήνα (4) που είναι ο πρώτος που περιέγραψε αντικειμενικά τα γεγονότα και διασταύρωσε τις πήγες του με την αναζήτηση μαρτύρων! Μάλιστα, επισκέφτηκε και ο ίδιος περιοχές όπου έγιναν μάχες! Ο Θουκυδίδης πρώτος διαχώρισε τα αιτία από τις αφορμές και διέκρινε πως πολιτικά και οικονομικά αιτία κρύβονται πίσω από τους πολέμους. Πόσο επίκαιρα είναι τα λόγια του στις μέρες μας… Ο Θουκυδίδης ίδρυσε την επιστημονική ιστοριογραφία. Είναι γνωστός για την καταγραφή των γεγονότων του πελοποννησιακού πόλεμου, από το 431 μέχρι το 411 π.Χ.

Τον 5ο αιώνα π.Χ. στην Ελλάδα αναπτύχθηκε το θέατρο και συγκεκριμένα το δράμα. Το δράμα διακρίνεται στην τραγωδία, στην κωμωδία και στο σατυρικό δράμα. Πιο πριν αναφέρθηκε ότι στο ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη υπήρχαν θεατρικοί χώροι. Άρα, το θέατρο ξεκίνησε από τον 19ο αιώνα π.Χ. στην Κρήτη και ίσως πιο πριν από τους Πελασγούς (έτσι λέγονταν οι Έλληνες πριν τον 20ο αιώνα π.Χ.). Σε άλλο κεφάλαιο αναφέρθηκε ότι το δράμα γεννήθηκε από τις εορτές προς τιμήν του θεού Διονύσου, τα ``Διονύσια΄΄. Συγκεκριμένα δημιουργήθηκε από τον ``διθύραμβο΄΄ που ήταν ένα είδος ενθουσιαστικού ποιήματος προς τιμήν του Διονύσου. Τον διθύραμβο απήγγελλε χορός μεταμφιεσμένων σε τράγους ή Σατύρους. Οι Σάτυροι ήταν μυθολογικά ζωώδη, εύθυμα και ερωτοπαθή πλάσματα με κέρατα, ουρά, αυτιά ζώου και ενίοτε πόδια τράγου. Έπαιζαν φλογέρα και ήταν πάντα στο κέφι. Συνόδευαν, μαζί με τους Σιληνούς που ήταν κατηγορία Σατύρων ή Σάτυροι, τον θεό της γονιμότητος και του κρασιού: Διόνυσο ή αλλιώς Βάκχο. Επί τη ευκαιρία, οι γλύπτες φύλαγαν τα τελειωμένα αγάλματά τους σε ξύλινα κουτιά με το σχήμα Σιληνού. Σημειώνεται ότι ο Σιληνός ήταν γέρος και χοντρός Σάτυρος, δάσκαλος του Διονύσου. Από τους Σάτυρους βγήκαν και οι λέξεις ``σάτιρα΄΄ (στα αγγλικά ``satire΄΄) και ``σατιρίζω΄΄ (στα αγγλικά ``satirize΄΄).

Ο διθύραμβος εμπεριείχε θεατρικά στοιχεία. Σημειώνεται ότι ``χορός΄΄ είναι η ομάδα των χορευτών που ερμηνεύει (τραγουδά) τα χορικά (λυρικά) μέρη του δράματος. Η πόλη στην οποία άνθισε η τραγωδία ήταν η Αθήνα. Τα θέματα των τραγωδιών ήταν από την μυθολογία και λιγότερο από ιστορικά συμβάντα. Ο παλιότερος Αθηναίος τραγωδός ήταν ο Φρύνιχος (6ος – 5ος αιώνας π.Χ.) που μετά την κατάληψη της Μιλήτου (ελληνικής πόλη στην Μ. Ασία) από τους Πέρσες (ακριβώς πριν αρχίσουν οι περσικοί πόλεμοι), έγραψε την τραγωδία ``Μιλήτου Άλωσις΄΄. Για το έργο του αυτό τιμωρήθηκε από την πατρίδα του με βαρύ πρόστιμο, γιατί εξήρε το αντιπερσικό μένος των συμπολιτών του! Ήταν η εποχή που οι Πέρσες είχαν καταλάβει την Ιωνία (499 – 494 π.Χ.) και η Αθήνα κράτησε ουδέτερη λόγω της επικράτησης της αριστοκρατικής παράταξης.

Αυτός που θεωρείται ο θεμελιωτής της δραματικής τέχνης είναι ο Θέσπις που έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Θέσπις προσέθεσε τον πρώτο ηθοποιό, τον ``υποκριτή΄΄, στον χορό και εγκαινίασε τον διάλογο χορού – υποκριτή. Συγκεκριμένα, ο Θέσπις ήταν ο πρώτος υποκριτής που διαχώρισε τον εαυτό του από τον χορό του οποίου ηγούταν στον διθύραμβο, υποδύθηκε δραματικό ρόλο και απευθυνόταν στον χορό. Έτσι από το χορικό και το λυρικό μέρος περάσαμε στην υποκριτική. Ο Θέσπις το 535 π.Χ. νίκησε στα Μεγάλα Διονύσια στον διαγωνισμό τραγωδίας.

Στο ελληνικό θέατρο υπήρχε και μια μηχανή, το ``αιώρημα΄΄ με το οποίο παρουσιάζονταν ήρωες ή θεοί να πετούν ή κάποιος ``από μηχανής θεός΄΄, δηλαδή κάποιος θεός που ξαφνικά ερχόταν και έδινε απροσδόκητη λύση στο δράμα. Η λύση του δράματος (από τον θεό ή από τους ανθρώπους) έφερνε την ``κάθαρση΄΄ στην ψυχή του θεατή. Γενικά το δράμα ήταν ψυχαγωγία με την πραγματική έννοια της λέξεως. Σημειώνεται, επίσης, ότι οι ηθοποιοί φορούσαν τους ``κοθόρνους΄΄, δηλαδή μεγάλα υποδήματα που τους έκαναν να φαίνονται υψηλότεροι στο κοινό. Επίσης, οι ηθοποιοί φορούσαν και μάσκες που αναφέρονταν στο ρόλο που υποδύονταν. Στις μάσκες των υποκριτών - που ανάγονται στις μάσκες των βακχικών (διονυσιακών) μυστηρίων - έχουν τις ρίζες τους οι αποκριάτικες μεταμφιέσεις στα καρναβάλια (η μετάδοση στην Ευρώπη έγινε μέσω των ελληνικών αποικιών - κυρίως στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία).

Στην Αθήνα γεννήθηκαν και μεγαλούργησαν οι 3 κορυφαίοι τραγικοί ποιητές: ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης. Ο Αισχύλος (525 – 456 π.Χ.) προσέθεσε τον δεύτερο ηθοποιό και χώρισε τη τραγωδία σε δυο μέρη: τον διάλογο και τα χορικά (τα λυρικά μέρη που τραγουδά και χορεύει ο χορός). Με την πάροδο του χρόνου ο διάλογος έγινε σε έκταση μεγαλύτερος από τα χορικά. Τα θέματα του Αισχύλου είναι παρμένα από τη μυθολογία με εξαίρεση τους ``Πέρσες΄΄, έργο στο οποίο περιγράφει την μεγάλη ήττα των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) στην οποία συμμετείχε και ο ίδιος! Από τις 90 τραγωδίες που έγραψε διασώθηκαν μόνον 7. Οι 7 αυτές τραγωδίες είναι: ο ``Προμηθεύς Δεσμώτης΄΄, οι ``Ικέτιδες΄΄, η τριλογία ``Αγαμέμνων – Χοηφόροι – Επτά επί Θήβας΄΄, οι ``Ευμενίδες΄΄ και οι ``Πέρσες΄΄. Ο Σοφοκλής (496 – 405 π.Χ) έγραψε 120 έργα από τα οποία σώζονται μόνον 8. Γνωστές τραγωδίες του είναι η ``Αντιγόνη΄΄, ο ``Οιδίπους τύραννος΄΄, ο``Οιδίπους επί Κολωνώ΄΄ κ. α. Ο Ευριπίδης (484 – 406 π.Χ.) ήταν αυτός που έφερε καινοτομία στην ηθογραφία, παρουσιάζοντας τους ήρωές του όχι εξιδανικευμένους, αλλά ρεαλιστικούς και ανθρώπινους, με αδυναμίες και πάθη. Από τα 92 του έργα σώθηκαν μόνον 19. Γνωστά έργα του είναι η ``Μήδεια΄΄, η ``Ιφιγένεια η εν Ταύροις΄΄, η ``Ηλέκτρα΄΄, οι ``Βάκχες΄΄, η ``Ιφιγένεια η εν Αυλίδι΄΄ κ.α.

Η κωμωδία ανάγεται και αυτή στα διονυσιακά μυστήρια και συγκεκριμένα στα αστεία και τα πειράγματα που αντάλλασσαν οι άνθρωποι στις πομπές της εορτής των Διονυσίων. Αρχικά, η κωμωδία ήταν ο κωμικός διάλογος μεταξύ του χορού και του υποκριτή. Αργότερα η κωμωδία συστηματοποιήθηκε και απέκτησε πλοκή. Ο μεγαλύτερος κωμικός ήταν ο Αριστοφάνης (445 – 385 π.Χ.) από την Αθήνα. Από τις 44 κωμωδίες που έγραψε σώθηκαν μόνον 11. Ο Αριστοφάνης ήταν ο πρώτος που τόλμησε να κάνει πολιτική σάτιρα με έντονες αιχμές και υπαινιγμούς για πρόσωπα όπως τον δημαγωγό Κλέωνα και καταστάσεις όπως τον πελοποννησιακό πόλεμο. Γνωστά έργα του είναι η ``Λυσιστράτη΄΄, η ``Ειρήνη΄΄, οι ``Αχαρνείς΄΄(με τα 3 αυτά έργα καυτηρίαζε τον πελοποννησιακό πόλεμο), οι ``Σφίγγες΄΄, οι ``Όρνιθες΄΄, οι ``Ιππείς΄΄, οι ``Νεφέλες΄΄ κ. α.

Ο Αριστοφάνης στα έργα του χρησιμοποιούσε συχνά πολυσύλλαβες λέξεις που ηχούσαν σαν κοάσματα βατράχων ή κελαηδήματα πουλιών ή κακαρίσματα ορνίθων! Όλα αυτά προκαλούσαν το γέλιο στους θεατές. Επίσης, σε κάποια έργα έβαζε τον ηθοποιό – τον οποίο είχε ανυψώσει το ``αιώρημα΄΄ – να παρακαλάει τον χειριστή του μηχανήματος να μην τον αφήσει να πέσει στο έδαφος!!! Γενικά χρησιμοποιούσε διάφορα ευρήματα που έκαναν τους θεατές να γελούν μέχρις δακρύων. Τα έργα του Αριστοφάνη, όπως και όλων των συγγραφέων δράματος, είναι διαχρονικά. Στην αρχαία Ελλάδα, κάθε πόλη είχε θέατρο. Ομοίως και οι ελληνικές αποικίες στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα. Αργότερα όταν ο Μέγας Αλέξανδρος επέκτεινε τον ελληνικό πολιτισμό στην Αίγυπτο και τη νοτιοδυτική Ασία και ίδρυσε δεκάδες πόλεις. Σε αυτές χτίστηκαν και θέατρα. Στα θέατρα αυτά έφερναν Έλληνες ηθοποιούς να παρουσιάσουν στους ντόπιους τα ελληνικά δραματικά έργα.

Σήμερα στην Ελλάδα οι τραγωδίες αναπαριστάνονται σε πολλά θέατρα, ένα εκ των οποίων είναι και το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Δυστυχώς, όμως, (κατά την άποψή μου) η σύγχρονη παρουσίαση του δράματος είναι μέτρια, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Σήμερα την θέση των παλιών μεγάλων ηθοποιών όπως του Αλέξη Μινωτή και του Μάνου Κατράκη, έχουν λάβει ηθοποιοί από τους οποίους μερικοί έχουν ξεκινήσει ή αναδειχθεί από την τηλεόραση! Παράλληλα, η σκηνοθεσία στις περισσότερες παραστάσεις είναι και αυτή μέτρια, αν κρίνουμε τον τρόπο που παίζονταν οι τραγωδίες στην αρχαία Ελλάδα. Η προσπάθεια σκηνοθετών να εκμοντερνήσουν τις τραγωδίες οδήγησε σε γελοιότητες.

Σε ό, τι αφορά το κοινό, είναι γεγονός ότι τα δράματα τα παρακολουθούν και πολλοί ξένοι τουρίστες που δεν γνωρίζουν ελληνικά. Σε μια παράσταση της Επιδαύρου την οποία επεσκέφθην, πολλοί θεατές χειροκροτούσαν πριν αρχίσει το έργο, έτσι για πλάκα!!! Αισθάνθηκα, φυσικά, όνειδος…Μετά παρακολούθησα την παράσταση η οποία ήταν απαράδεκτη μεν, καταχειροκροτήθηκε δε!!! Έκτοτε δεν ξαναπήγα σε παράσταση αρχαίου δράματος… Τα κριτήριά μου είναι πολύ αυστηρά και δεν έχω την επιδειξιμανία κάποιων κουλτουριάρηδων και κάποιων διανοουμενιζόντων. Παράλληλα, στην Ελλάδα εμφανίζεται η γελοιότητα γυναίκες, σε κάποιες παραστάσεις θεάτρου – ακόμα και αρχαίου δράματος, να έχουν ρόλους ανδρών. Αυτό είναι ιεροσυλία! Στην αρχαία Ελλάδα δεν επιτρεπόταν να υπάρχουν γυναίκες ηθοποιοί και έτσι αναγκαστικά τους γυναικείους ρόλους τους δράματος (όπως η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη που ανήκει στο δράμα ως κωμωδία) έκαναν άνδρες, μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες. Μάλιστα, σε κάποιες κωμωδίες υπήρχαν και ηθοποιοί σαν τον Πρίαπο (72) – όπως και στα διονυσιακά μυστήρια τα οποία εξυμνούσαν την γονιμότητα μέσω του φαλλού. Σήμερα, γυναικούλες που σκούζουν σαν Κασσάνδρες, χορός που φωνασκεί και σκηνοθετικά εκτρώματα του κάθε σχιζοφρενή σκηνοθέτη στοιχειοθετούν τις σύγχρονες απίστευτα κιτς παραστάσεις που υποτίθεται πως αποτελούν αναβίωση των αρχαιοελληνικών θεατρικών παραστάσεων.

Ο 5ος αιώνας π.Χ. ονομάστηκε και ``χρυσός αιώνας του Περικλή΄΄ μιας και η μεγαλύτερη πνευματική και καλλιτεχνική άνθιση παρουσιάστηκε στην Αθήνα την οποία ανέδειξε πολιτιστικά ο Περικλής (24). Στην αρχιτεκτονική χτίστηκαν στην Αθήνα ναοί, στοές (51), σταδία, θέατρα, βουλευτήρια κτλ. Στην Αθήνα, επί της τριακονταετούς διακυβέρνησης του Περικλή, χτίστηκαν τα ονομαστά έργα που έμειναν στην αιωνιότητα. Ένα από αυτά ήταν και ο Παρθενώνας με τη σημερινή του μορφή, η κατασκευή του οποίου – από τον αρχιτέκτονα Ικτίνο – κράτησε από το 447 ως το 432 π.Χ. και παραδόθηκε στην πολιούχο θεά Αθηνά, στα Μεγάλα Παναθήναια του 438 π.Χ. Αξίζει να σημειωθεί πως το 600 π.Χ. στην Ακρόπολη (26), μεταξύ του Ερέχθειου και του σημερινού Παρθενώνα, υπήρχε αρχαϊκός ναός αφιερωμένος στην θεά Αθηνά. Αργότερα, στην θέση του Παρθενώνα χτίστηκε ένας ναός (ο ``πρωτόγονος΄΄ Παρθενώνας) και το 530 π.Χ. χτίστηκε ο Παρθενώνας από τους Πεισιστρατίδες. Σημειώνεται ότι ο Πεισίστρατος (600 – 527 π.Χ.) ήταν τύραννος των Αθηνών. Οι Αθηναίοι, μετά την νίκη τους κατά των Περσών στην μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.), έχτισαν έναν καινούργιο προκλασσικό Παρθενώνα ο οποίος πυρπολήθηκε από τους Πέρσες που κατέστρεψαν την Αθήνα το 480 π.Χ., κατά την δεύτερη εκστρατεία τους εναντίον της Ελλάδος. Τελικά, όπως προαναφέρθηκε, την σημερινή του μορφή έλαβε ο Παρθενώνας επί διακυβέρνησης του Περικλή.

Ο Παρθενώνας είναι ιωνικού και δωρικού ρυθμού. Συγκεκριμένα πάνω από το επιστύλιο της εξωτερικής κιονοστοιχίας υπάρχουν τρίγλυφα και μετώπες (δωρικού ρυθμού), ενώ πάνω από το επιστύλιο της εσωτερικής κιονοστοιχίας υπάρχει η ζωφόρος (ιωνικού ρυθμού) με την πομπή της εορτής των Παναθηναίων, μήκους 160 μ. και ύψους 1. 01 μ. Στο εσωτερικό του ναού (ο ``σηκός΄΄) βρισκόταν το κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς το οποίο είχε φιλοτεχνήσει ο γλυπτής Φειδίας. Ο Παρθενώνας παρουσιάζει έξι στοιχεία που προκαλούν μέχρι και σήμερα την έκπληξη. Το πρώτο είναι ότι ενώ στον ναό φαίνεται να επικρατούν οι ευθείες, στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμία ευθεία γραμμή, αλλά καμπυλότητα!!! Αυτό μπορεί να το παρατηρήσει κάποιος αν τοποθετήσει ένα αντικείμενο στην άκρη του στυλοβάτη του Παρθενώνα. Αν παει στην άλλη άκρη δεν θα κατορθώσει να δει το αντικείμενο, λόγω της καμπυλότητας του ναού! Είναι γεγονός ότι οι αρχιτέκτονες απέφευγαν τις ευθείες που άλλωστε πουθενά στην φύση δεν υπάρχουν. Αυτό έδινε στον Παρθενώνα, αλλά και στους άλλους ναούς, ένα αρμονικό δέσιμο με το περιβάλλον.

Το δεύτερο και πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι οι Έλληνες γνώριζαν την οπτική παραμόρφωση των αντικειμένων και συγκεκριμένα γνώριζαν ότι όσο περισσότερο φωτίζεται ένα αντικείμενο, τόσο πιο λεπτό φαίνεται. Στον Παρθενώνα οι γωνιαίοι κίονες προβάλλουν στο κενό και έτσι φωτίζονται περισσότερο. Άρα, θα έπρεπε να δείχνουν μικρότεροι την ημέρα. Όμως, δείχνουν το ίδιο με τους άλλους!!! Οι αρχιτέκτονας Ικτίνος είχε υπόψιν του αυτή την οπτική παραμόρφωση και έφτιαξε τους γωνιαίους κίονες λίγο παχύτερους από τους άλλους, τόσο όσο χρειαζόταν για να εξαλειφθεί η οπτική αυτή παραμόρφωση!!!

Το τρίτο είναι ότι οι κίονες του Παρθενώνα έχουν στη μέση τους μια πολύ ελαφρά εξόγκωση που λέγεται ``ένταση΄΄. Ο λόγος που έγινε αυτή ήταν για να δείξει ότι ο ναός δεν είναι ένα άψυχο κτίριο, αλλά έχει μια δυναμικότητα και μια ζωντάνια. Η εξόγκωση αυτή στους κίονες δίνει την εντύπωση ότι προκαλείται από το υπερκείμενο βάρος, αλλά αυτό δεν γίνεται στην πραγματικότητα, γιατί η εξόγκωση είναι κατασκευασμένη!!! Τα αρχιτεκτονικά τεχνάσματα του Παρθενώνα είναι ανεπανάληπτα. Το τέταρτο στοιχείο που προκαλεί εντύπωση είναι το γεγονός ότι ο επισκέπτης στην Ακρόπολη δεν θα παρατηρήσει κανένα πουλί (περιστέρι, σπουργίτι ή άλλο πουλί) στον χώρο. Άραγε τα πτηνά σέβονται περισσότερο την ιερότητα του χώρου (σύμβολο ακόμα και της UNESCO, του πολιτιστικού οργανισμού του ΟΗΕ) την οποία δεν σεβάστηκαν οι ξένοι κατακτητές (Πέρσες, Φράγκοι, Ενετοί, Τούρκοι); Κάποιοι ερμηνεύουν το φαινόμενο με ύπαρξη μαγνητικών πεδίων! Κατά τον γράφοντα, η ερμηνεία μάλλον είναι η αντανάκλαση του φωτός από τα μάρμαρα της Ακροπόλεως που δημιουργούν μια φωταύγεια που διώχνει τα πτηνά κατά την διάρκεια της ημέρας. Όμως, πρέπει να γίνουν επιστημονικές μετρήσεις για τυχόν ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Το πέμπτο στοιχείο είναι η αντισεισμικότητα του ναού, όπως και όλων των αρχαιοελληνικών ναών, σε μια χώρα η οποία είναι η πιο σεισμογενής στην Ευρώπη και από τις πιο σεισμογενείς στον κόσμο. Το έκτο στοιχείο είναι το πιο εντυπωσιακό. Ο Παρθενώνας σχηματίζει ισοσκελές τρίγωνο με το ιερό του Ποσειδώνα στο Σούνιο και τον ναό της Αφαίας (μυθική θεότητα) στην Αίγινα!!! Ισοσκελή ή ισόπλευρα τρίγωνα υπάρχουν με όλους τους αρχαιοελληνικούς ναούς, εντός και εκτός Ελλάδος!!! Επί τη ευκαιρία, στην Αίγινα ο ναός της Αφαίας (αρχικά η Αφαία ονομαζόταν Άφα) ήταν τόπος λατρείας της Δίκτυννας την οποία ερωτεύτηκε ο Μίνωας, ο βασιλιάς της Κρήτης. Εκείνη για να γλιτώσει από αυτόν έπεσε στην θάλασσα όπου την βρήκαν αλιείς και την έσωσαν. Οι αλιείς μετέφεραν την Δίκτυννα στην Αίγινα. Εκεί ένας από τους ψαράδες που την έσωσε την ερωτεύτηκε και άρχισε να την πολιορκεί ερωτικά. Η Δίκτυννα για να γλιτώσει κατέφυγε στο ιερό άλσος της Άρτεμης η οποία την εξαφάνισε. Εκεί χτίστηκε το ιερό και κατόπιν ο ναός της Αφαίας. Η Δίκτυννα στην πραγματικότητα ήταν κρητική θεότητα που ταυτίζεται με την Άρτεμη.

Η Ακρόπολη υπέστη πολλά δεινά στον ρου της ιστορίας και ουδείς ξένος κατακτητής (αλλά και οι Έλληνες τον 5ο αιώνα μ.Χ.) σεβάστηκε την ιερότητά της. Καταρχάς, τα περισσότερα έργα του Φειδία βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Μεταφέρθηκαν στην Αγγλία από τον διαβόητο Σκότο Λόρδο Έλγιν ο οποίος έκλεψε πολλά μνημεία του Παρθενώνα (έκλεψε τα γλυπτά από τις μετώπες και μεγάλο μέρος της ζωφόρου). Γλυπτά της Ακροπόλεως έκλεψε και ο Γάλλος υποπρόξενος Φοβέλ ο οποίος ήταν συλλέκτης αρχαιοτήτων και είχε την οικία του κάτω από την Ακρόπολη! Την Ακρόπολη δεν σεβάστηκε κανένας ξένος κατακτητής. Το 480 π.Χ. (πριν την ναυμαχία της Σαλαμίνας) οι Πέρσες εισβολείς κατέστρεψαν την Αθήνα (η πόλη είχε εκκενωθεί από τους κατοίκους της). Οι Πέρσες πυρπόλησαν την Ακρόπολη και κατέστρεψαν πολλά αγάλματα της Ακροπόλεως και της Αγοράς των Αθηνών. Την ιεροσυλία τους αυτή τιμώρησε ο Μέγας Αλέξανδρος το 330 π.Χ. καίγοντας τα ανάκτορα στην Περσέπολη (πρωτεύουσα της περσικής αυτοκρατορίας της δυναστείας των Αχαιμενιδών).

Τον 5ο αιώνα μ.Χ. (επί βυζαντινής αυτοκρατορίας στην Ελλάδα) οι χριστιανοί μετέτρεψαν τον Παρθενώνα σε εκκλησία! Επίσης, αφαίρεσαν το μεσαίο τμήμα του ανατολικού αετώματος και στην θέση του έχτισαν μια αψίδα! Είναι γεγονός ότι το Βυζάντιο είχε πολλά ρωμαϊκά κατάλοιπα και ήταν κυριολεκτικά ``Νέα Ρώμη΄΄ – όπως ονόμασε την Κωνσταντινούπολη αρχικά ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος, όταν την ίδρυσε το 330 μ.Χ. Τον 5ο αιώνα μ.Χ. χάθηκε (!) και το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς που κοσμούσε τον σηκό (εσωτερικό μέρος) του Παρθενώνα. Το 1205, επί φραγκοκρατίας (κράτησε ως τον 16ο αιώνα), η Ακρόπολη χρησιμοποιήθηκε ως κάστρο από τους Φράγκους κατακτητές και ο Παρθενώνας μετετράπη σε καθολική εκκλησία! Το 1458 οι Τούρκοι μετέτρεψαν την Ακρόπολη σε τζαμί και αργότερα σε πυριτιδαποθήκη!!! Το 1687 ο στρατός του Βενετού ναυάρχου και δόγη Φραντζέσκο Μοροζίνι πολιόρκησε τους Τούρκους στην Ακρόπολη και 2 βλήματα από τα κανόνια του Μοροζίνι χτυπήσανε την πυριτιδαποθήκη, με αποτέλεσμα να γκρεμιστούν οι 14 από τους 46 κίονες του Παρθενώνα, καθώς και μεγάλο μέρος του ναού και των Προπυλαίων... Μάλιστα, ο Μοροζίνι όταν νίκησε τους Τούρκους πήρε ως λάφυρα μερικά από τα γλυπτά του Φειδία!!!

Στον Παρθενώνα αρχιτέκτονας ήταν ο Ικτίνος (5ος αιώνας π.Χ.). Την διακόσμηση την έκανε ο Αθηναίος γλυπτής Φειδίας (5ος αιώνας π.Χ.) με τους μαθητές του. Ο αρχιτέκτονας Καλλικράτης (5ος αιώνας π.Χ.) ανέλαβε τον ναό της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη. Ο Φειδίας είχε κατασκευάσει και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στην Ολυμπία. Η ``Αθηνά των Λημνίων΄΄ ήταν και αυτή ένα θαυμάσιο έργο του. Ο Φειδίας ήταν χαλκοπλάστης και μαρμαροπλάστης και ήταν ο καλύτερος στον τομέα του. Την απαράμιλλη τέχνη του ο Φειδίας την μετέδωσε και στους μαθητές του, ένας από τους οποίους ήταν και ο Αλκαμένης (5ος αιώνας π.Χ.). Άλλος σημαντικός Αθηναίος χαλκοπλάστης ήταν ο Μύρωνας που απελευθέρωσε τα έργα του από την σοβαρότητα και την στατικότητα που διέκρινε τα άλλα έργα και τους έδωσε κίνηση και δυναμικότητα. Αυτό φαίνεται χαρακτηριστικά από το περίφημο χάλκινο άγαλμα του ``Δισκοβόλου΄΄. Αντίγραφο του αγάλματος αυτού υπάρχει στο μουσείο Θερμών στη Ρώμη.

Σημαντικός χαλκοπλάστης ήταν και ο Πολύκλειτος από το Άργος που μάλιστα έγραψε το βιβλίο ``Κανών΄΄ στο οποίο γράφει τις σωστές αναλογίες που πρέπει να έχουν τα αγάλματα. Γνωστά αγάλματά του είναι ο ``Διαδούμενος΄΄ (αντίγραφο φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο των Αθηνών) και ο ``Δορυφόρος΄΄ (μουσείο Νεάπολης). Γενικά, οι γλυπτές φιλοτεχνούσαν αγάλματα που στόλιζαν την αγορά, τα βουλευτήρια, τον εξωτερικό χώρο των ναών και των θεάτρων, καθώς και τον ``σηκό΄΄ (το εσωτερικό του ναού με το άγαλμα του θεού ή της θεάς) και τα αετώματα των ναών. Επίσης, φιλοτεχνούσαν ανάγλυφα που κοσμούσαν τις μετώπες και τις ζωφόρους των ναών. Στους Δελφούς είχαν στήσει ως αναθήματα (αφιερώματα στους θεούς) έργα του Αντιφάνη. Ο Αντιφάνης ήταν χαλκοπλάστης από το Άργος και δραστηριοποιήθηκε κυρίως το διάστημα μεταξύ του 414 και του 369 π.Χ. Υπήρχε και ο Αντιφάνης από την Αθήνα που ήταν γλύπτης του 5ου αιώνα π.Χ.

Στην αγγειογραφία, είναι γεγονός ότι στην Αθήνα δημιουργείται βιοτεχνία κεραμικής η οποία μάλιστα εξήγαγε αγγεία. Ο ρυθμός που επικρατεί είναι ο μελανόμορφος (βλ. πριν) και η θεματογραφία είναι από την μυθολογία, αλλά και από την καθημερινή ζωη. Χαρακτηριστικά αγγεία του 5ου αιώνα π.Χ. είναι και οι λευκές ``αττικές λήκυθοι΄΄, αγγεία που προσφέρονταν στους τάφους των νεκρών. Τα αγγεία αυτά απεικόνιζαν τον νεκρό να παρακολουθεί (υποτίθεται αόρατος) την επίσκεψη κάποιου κοντινού του προσώπου στον τάφο του. Η ζωγραφική είχε και αυτή την άνθησή της. Τα έργα ζωγραφικής κοσμούσαν τους τοίχους ναών, της Ποικίλης Στοάς (51) και γενικά κοσμούσαν πολλά δημόσια έργα. Μάλιστα, στα Προπύλαια της Ακροπόλεως υπήρχε και.. πινακοθήκη όπου εκτίθοντο ζωγραφικοί πίνακες!!! Μεγάλοι ζωγράφοι του 5ου αιώνα π.Χ. ήταν ο Πολύγνωτος από την Θάσο, ο Μίκων από την Αθήνα, ο Παρράσιος από την Έφεσο (ελληνική αποικία της Μ. Ασίας), ο Ζεύξης από την Ηράκλεια (ελληνική αποικία της Ιταλίας), ο Αγάθαρχος και ο Απολλόδωρος. Ο Αγάθαργος ήταν από την Σάμο, υιός του Ευδήμου. Ήταν ζωγράφος, σκηνογράφος, διακοσμητής (λέγεται ότι διακόσμησε και την οικία του Αθηναίου πολιτικού Αλκιβιάδη) και πατέρας της προοπτικής και της σκηνογραφίας. Ο Απολλόδωρος ήταν ζωγράφος του 5ου αιώνα π.Χ. από την Αθήνα ο οποίος ζωγράφιζε με φωτοσκιάσεις του χρώματος και αντικατέστησε το γραμμικό περίγραμμα με τον τόνο του φωτός. Πρώτος ο Απολλόδωρος χρησιμοποίησε την προοπτική σκιαγραφία

Τον 4ο αιώνα π.Χ. έχουμε τη άνθηση της ``Μέσης΄΄ και της ``Νέας Αττικής Κωμωδίας΄΄. Η ``Μέση Κωμωδία΄΄ γνώρισε ακμή την περίοδο 400 – 320 π.Χ. Σε αυτήν η πολιτική σάτιρα αντικαταστάθηκε από θέματα της καθημερινής ζωής και δημιουργήθηκαν καθημερινοί χαρακτήρες όπως του κηφήνα, του θρασύ και πονηρού δούλου κ. α. Επίσης, υπήρχαν και θέματα από τη μυθολογία. Ο χορός περιορίστηκε λόγω των δαπανών που απαιτούσε (η Αθήνα βρισκόταν στην χρονική περίοδο μετά τον πελοποννησιακό πόλεμο). Μεγάλοι εκπρόσωποι της εποχής ήταν ο Αντιφάνης (5ος – 4ος αιώνας π.Χ.) ο Στεφάνου από την Αθήνα και ο Αλέξης (375 – 270 π.Χ.). Ο καθένας τους είχε γράψει πάνω από 200 έργα.

Στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. δημιουργήθηκε η ``Νέα Κωμωδία΄΄ στην οποία πλέον σταμάτησε η πολιτική σάτιρα και η χρήση μυθολογικών θεμάτων και η πλοκή βασιζόταν σε καθημερινά θέματα και χαρακτήρες. Σημαντικοί εκπρόσωποι ήταν ο Φιλήμων και ο Μένανδρος. Ο Φιλήμων (360 – 264 π.Χ.) ήταν από τις Συρακούσες (ελληνική αποικία), ήταν εκπρόσωπος της Νέας Κωμωδίας με πολλά έργα και από αυτόν επηρεάστηκε στα έργα του ο λατίνος κωμωδιογράφος Τίτος Μάκκιος Πλαύτος (254 – 184 π.Χ.). Ο Μένανδρος θεωρείται ο μεγαλύτερος κωμωδιογράφος μετά τον Αριστοφάνη. Ο Μένανδρος (343 – 291 π.Χ.) ήταν κωμικός ποιητής από την Αθήνα και μαθητής του Θεόφραστου (φιλόσοφος από την Μυτιλήνη, μαθητής του Αριστοτέλη, διαδέχτηκε τον δάσκαλό του στην σχολή του μετά τον θάνατό του). Ο Μένανδρος έγραψε πάνω από 100 έργα. Μάλιστα 8 έργα των λατίνων κωμικών ποιητών Πλαύτου και του Άφερ Πόπλιου Τερέντιου (2ος αιώνας π.Χ.) βασίζονται σε έργα του Μενάνδρου. Σημειώνεται ότι από το 240 π.Χ. έργα Ελλήνων δραματικών συγγραφέων παρουσιάζονταν στην Ρώμη. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως τον 4ο αιώνα π.Χ. όλες πλέον οι ελληνικές πόλεις είχαν θέατρο, ομοίως και οι ελληνικές αποικίες.

Στην αρχιτεκτονική, τον 4ο αιώνα π.Χ. συνεχίζεται η κατασκευή ναών δωρικού και ιωνικού ρυθμού. Παράλληλα, δημιουργήθηκε ένας νέος ρυθμός, ο περίφημος ``κορινθιακός΄΄. Στον ρυθμό αυτό το κιονόκρανο αποτελείται από την βάση: την ``βάση καλάθου΄΄, και τον ``κάλαθο΄΄ που είναι το χαρακτηριστικό τμήμα του κιονόκρανου (το πάνω μέρος του κίονα) που το σκεπάζουν φύλλα άκανθας. Πάνω από τον κάλαθο ακουμπά μια τετράγωνη πλάκα, ο ``άβαξ΄΄, πάνω στην οποία στηρίζεται το επιστήλιο που είναι το πάνω μέρος του ``θριγκού΄΄ (θριγκός είναι το πάνω από τους κίονες μέρος του ναού). Το κιονόκρανο του κορινθιακού ρυθμού είναι ένα αριστούργημα τέχνης. Συνεχίζοντας με την αρχιτεκτονική, πρέπει να σημειωθεί πως τον 4ο αιώνα π.Χ. χτίστηκε το θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα και το θέατρο της Επιδαύρου. Το τελευταίο είναι έργο του γλύπτη Πολυκλείτου (βλ. πριν) και αποτελεί αρχιτεκτονικό θαύμα. Είναι ένα ημικυκλικό θέατρο με κλιμακωτές σειρές καθισμάτων. Το θέατρο αυτό (όπως και τα άλλα) έχει καταπληκτική ακουστικότητα, σε σημείο που ακόμα και ο θεατής που κάθεται στην πιο υψηλή θέση να άκουει τα λόγια των ηθοποιών στη σκηνή! Στο θέατρο υπήρχαν και τα διαζώματα, δηλαδή ημικυκλικοί διάδρομοι που χώριζαν τις θέσεις σε ζώνες διαφορετικού ύψους (πάνω και κάτω διάζωμα). Πέρα από τα θέατρα, στην αρχιτεκτονική δημιουργήθηκε και ένα νέο είδος κτίσματος, ο ``θόλος΄΄. Το οικοδόμημα αυτό είναι στρογγυλό με κωνική στέγη και γνωστό είναι το παράδειγμα του ``θόλου των Δελφών΄΄ ή αλλιώς ``ιερό της Προναίας Αθηνάς΄΄.

Στην πλαστική (γλυπτική) του 4ου αιώνα π.Χ. τα έργα χαρακτηρίζονται για τον ρεαλισμό τους και την απόδοση των προσωπικών χαρακτηριστικών της απεικονιζόμενης μορφής. Μεγάλος Αθηναίος γλύπτης ήταν ο Κηφισόδοτος (5ος – 4ος αιώνας π.Χ.) γνωστό έργο του οποίου ήταν το χάλκινο άγαλμα ``Ειρήνη΄΄ (σήμερα αντίγραφο υπάρχει στο μουσείο του Μονάχου). Το άγαλμα αυτό στόλιζε την αγορά των Αθηνών και αναπαρίστανε την θεά Ειρήνη να κρατά στην αγκαλιά της ένα παιδί, τον Πλούτο (υιός της Δήμητρας – θεάς της γεωργίας και της γονιμότητας – και του Ιασίονα ο οποίος ήταν υιός του Δία και της Ηλέκτρας). Ο Πλούτος κρατούσε στα χέρια του το κέρας της Αμάλθειας (η Αμάλθεια ήταν η κατσίκα που θήλασε ο Δίας όταν ήταν μωρό). Ο συμβολισμός είναι προφανής: από την ειρήνη εξασφαλίζεται ο πλούτος και η ευμάρεια. Μεγάλος γλυπτής ήταν και ο υιός του Κηφισόδοτου, Πραξιτέλης (4ος αιώνας π.Χ.).

Πολύ γνωστό άγαλμα του Πραξιτέλη είναι ο ``Ερμής΄΄ που φυλάσσεται στο μουσείο της Ολυμπίας. Στο άγαλμα αυτό παριστάνεται ο Ερμής να κρατά στο ένα χέρι τον θεό Διόνυσο που παρουσιάζεται ως βρέφος και στο άλλο χέρι να κρατάει σταφύλια τα οποία προσφέρει στον θεό του κρασιού. Στο άγαλμα διακρίνεται μια γλυκύτητα και μια στοχαστικότητα του θεού. Το απίστευτο είναι πως το άγαλμα αυτό αναφέρεται με απλό τρόπο από τον περιηγητή Παυσανία (2ος αιώνας μ.Χ), κατά την επίσκεψή του στην Ολυμπία, χωρίς να το ξεχωρίζει από τα άλλα αγάλματα. Δηλαδή, δεν έκανε στον Παυσανία ιδιαίτερη εντύπωση το άγαλμα του Ερμή που θεωρείται σήμερα μοναδικό έργο τέχνης. Άραγε, πόσα άλλα ακόμα πιο αξιόλογα αγάλματα θα είχε φιλοτεχνήσει ο Πραξιτέλης τα οποία αργότερα σκύλευσαν οι Ρωμαίοι και οι άλλοι βάρβαροι κατακτητές; Πέρα από τον Ερμή, άλλο γνωστό άγαλμα του Πραξιτέλη είναι η ``Κνίδια Αφροδίτη΄΄ (στον ναό της θεάς – στην αρχαιοελληνική αποικία της Κνίδου, στη Μ. Ασία).

Σημαντικός γλυπτής της ιδίας περιόδου είναι και ο Σκόπας από την Πάρο και γνωστά έργα του είναι ο ``Μελέαγρος΄΄, το χάλκινο άγαλμα της ``Αφροδίτης΄΄ κ. α. Τα αγάλματά του χαρακτηρίζονται από πνευματικότητα και πάθος. Τέλος, μεγάλος χαλκοπλάστης ήταν και ο Λύσσιπος από τη Σικυώνα (αρχαία πόλη της Κορίνθιας). Είχε κατασκευάσει 1500 έργα! Τα έργα του χαρακτηρίζονται από απλότητα, συμμετρία και εκφραστικότητα. Γνωστά έργα του είναι ο αθλητής ``Αγίας΄΄, ο ``Αλέξανδρος΄΄ (ο Μέγας) και ο ``Αποξυόμενος΄΄ που είναι ένας αθλητής που μετά τη νίκη του στους αγώνες βγάζει με τη ``στλεγγίδα΄΄ (όργανο ξέσεως) το λαδί με το οποίο έχει αλειφθεί. Ο Λύσιππος ήταν ο προσωπικός ανδριαντοποιός του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Στον 4ο αιώνα π.Χ. ανήκουν και άλλα γνωστά αγάλματα όπως ``ο Απόλλων του Μπελβεντερέ΄΄ και ``ο έφηβος των Αντικυθήρων΄΄. Καταπληκτικό είναι το άγαλμα του ``εφήβου του Μαραθώνα΄΄ που φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο των Αθηνών. Το άγαλμα αυτό διακρίνεται για την πνευματικότητα και την στοχαστικότητά του, αναδεικνύοντας τα πνευματικά χαρίσματα των Αθηναίων εφήβων. Κατά τον γράφοντα είναι το πιο ωραίο από όλα τα αγάλματα που υπάρχουν στον κόσμο και αυτό γιατί αναδεικνύει ένα βαθύτερο πνευματικό περιεχόμενο. Το άγαλμα αυτό αποδίδεται στον χαλκοπλάστη Λύσιππο. Χαρακτηριστικό της περιόδου είναι και το άγαλμα της (φτερωτής) ``Νίκης της Σαμοθράκης΄΄ που δυστυχώς και αυτό βρίσκεται σε ξένο μουσείο, στο μουσείο του Λούβρου. Το άγαλμα απεικονίζει τη Νίκη (θεότητα – προσωποποίηση της νίκης στον πόλεμο και στους αγώνες) σκυμμένη ελαφρά προς τα μπρος, ώστε να δημιουργεί την αίσθηση ότι αντιρροπεί το βάρος των φτερών της! Ο χιτώνας της Νίκης είναι κολλημένος στο σώμα της από την δύναμη του υποτιθέμενου ανέμου, εντούτοις η Νίκη μένει σταθερή στην θέση της! Το απίστευτο με το άγαλμα αυτό είναι ότι κατασκευάστηκε κατάλληλα για να το βλέπουν από χαμηλά και αριστερά!!!

Στην ιστοριογραφία, τον Θουκυδίδη αντικαθιστά ο Ξενοφώντας από την Αθήνα (430 – 354 π.Χ.) που συνεχίζει στο έργο του ``Ελληνικά΄΄ την εξιστόρηση του πελοποννησιακού πολέμου εκεί που την σταμάτησε ο πρώτος, δηλαδή από το 411 π.Χ. Άλλα έργα του είναι το ``Κύρου Ανάβασις΄΄, τα έργο ``Σωκράτους Απομνημονεύματα΄΄ κ. α. Άλλοι ιστορικοί του 4ου αιώνα π.Χ. είναι ο Θεόπομπος από τη Χίο και ο Έφορος από την Κύμη της Αιολίδας (ελληνική αποικία στην βορειοδυτική Μ. Ασία) που θεωρείται ο πρώτος συγγραφέας γενικής ιστορίας. Παράλληλα, τον 4ο αιώνα π.Χ. η ιστορία της Αθήνας καταγράφεται από ιστορικούς οι οποίοι ονομάστηκαν ``Ατθιδογράφοι΄΄. Στη Σικελία σημαντικός ιστορικός είναι ο Φιλίστος (5ος – 4ος αιώνας π.Χ.) που έζησε στις Συρακούσες (αποικία των Κορινθίων) και έγραψε τα ``Σικελικά΄΄, την ιστορία της Σικελίας μέχρι το 363 π.Χ.

Στην Μεγάλη Ελλάδα (ελληνικές αποικίες στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία) το ελληνικό πνεύμα ανθεί. Στις Συρακούσες ο τύραννος Ιέρωνας που ήταν ένα πολύ καλλιεργημένο άτομο, μαζεύει στην αυλή του μεγάλες προσωπικότητες της εποχής όπως τον τραγικό ποιητή Αισχύλο (525 – 456 π.Χ.), τον φιλόσοφο και ποιητή Ξενοφάνη (6ος – 5ος αιώνας π.Χ.) από την Κολοφώνα (ελληνική αποικία της Μ. Ασίας), τον χορικό ποιητή Σιμωνίδη (356 – 468 π.Χ) από την Κέα (νησί των Κυκλάδων) – γνωστό για τα επιγράμματά του (53), τον λυρικό ποιητή Βακχυλίδη (504 – 430 π.Χ.) από την Κέα και τον λυρικό ποιητή Πίνδαρο (518 – 438 π.Χ) από την Βοιωτία. Στις Συρακούσες έζησαν και οι κωμωδιογράφοι Επίχαρμος (5ος αιώνας π.Χ., από τις Συρακούσες ή την Κω) και Φόρμης που πρώτοι χρησιμοποίησαν την μυθολογία στα έργα τους. Συγγραφέας δράματος ήταν και ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος ο πρεσβύτερος (405 – 467 π.Χ.). Ο υιός του (και αυτός τύραννος) Διονύσιος ο νεότερος έγραψε παιάνες (ύμνοι στον θεό Απόλλωνα). Τους τυράννους αυτούς είχε γνωρίσει και ο Πλάτωνας. Στην Μεγάλη Ελλάδα έζησαν σε ελληνικές αποικίες και οι ποιητές Ίβυκος (6ος αιώνας π.Χ.) από το Ρήγιον (Κάτω Ιταλία) και Στησίχορος (7ος – 6ος αιώνας π.Χ.) από την Ιμέρα (Σικελία).

Στην Μεγάλη Ελλάδα, όπως προαναφέρθηκε, δημιουργήθηκαν από τους Έλληνες πολλοί ναοί. Μάλιστα, περισσότεροι ναοί υπάρχουν εκεί παρά στην Ελλάδα! Οι ναοί αυτοί εξαιτίας της έλλειψης μαρμάρου είναι πιο λιτοί στην γλυπτική τους διακόσμηση στις μετώπες και στα αετώματα, αλλά διατηρούν την επιβλητικότητά τους. Οι περισσότεροι ναοί είναι δωρικού ρυθμού, ενώ στον Τάραντα (αποικία των Δωριέων) χρησιμοποιείται και ο κορινθιακός ρυθμός. Αλλού υπάρχει και ο ιωνικός ρυθμός. Η πλαστική στην Μεγάλη Ελλάδα, εξαιτίας της έλλειψης μαρμάρου, περιορίζεται στην κατασκευή χάλκινων, λίθινων και πήλινων έργων. Γνωστά είναι και τα πήλινα αγαλματίδια αφιερωμένα στις θεές Ήρα, Δήμητρα και Περσεφόνη, πολύ αγαπητές στην Μεγάλη Ελλάδα.

Αργότερα, το 334 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος ξεκίνησε από την πρωτεύουσα του μακεδονικού κράτους, Πέλλα, την περίφημη εκστρατεία του στην Ασία. Ο Αλέξανδρος απελευθέρωσε από τους Πέρσες την Αίγυπτο και την νοτιοδυτική Ασία, έχτισε πολλές πόλεις και εκπολίτισε τους λαούς. Έχει σημειωθεί και αλλού ότι στις πόλεις που ίδρυσε κτίστηκαν βουλευτήρια, θέατρα, παλαίστρες, βιβλιοθήκες κτλ. Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου από ασθένεια στις 13 Ιουνίου του 323 π.Χ. στην Βαβυλώνα, η επικράτεια που είχε εκπολιτίσει πέρασε στους διαδόχους του. Έτσι, άρχισε μια νέα εποχή που συνοδεύτηκε με την ανάπτυξη ενός αξιόλογου πολιτισμού, του ελληνιστικού (323 – 30 π.Χ.). Αργότερα οι Ρωμαίοι με τις λεγεώνες τους κατέστρεψαν τον ελληνιστικό πολιτισμό που ήδη είχε δεχθεί επιθέσεις και από άλλους βαρβαρικούς λαούς όπως τους Γαλάτες στην βορειοδυτική Μ. Ασία. Αλλά και οι ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων, ακολουθώντας την αιώνια ελληνική νοοτροπία, ήλθαν σε ένοπλες αντιπαραθέσεις μεταξύ τους.

Στα ελληνιστικά χρόνια στην αρχιτεκτονική επικράτησε ο θαυμάσιος κορινθιακός ρυθμός. Επίσης, στις αρχιτεκτονικές κατασκευές υπήρχαν βαβυλωνιακές επιδράσεις και χρησιμοποιήθηκε η αψίδα και η καμάρα (ημικυκλικός θόλος). Άρα, η αψίδα που λάτρευαν οι Ρωμαίοι δεν είναι δική τους έμπνευση, αλλά των Βαβυλωνίων. Οι πόλεις στα ελληνιστικά βασίλεια έγιναν πολυπληθείς και έτσι χτίστηκαν και πολυώροφα κτίρια. Ένα από αυτά ήταν και ο περίφημος φάρος της Αλεξανδρείας, ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου. Οι οικίες που κατασκευάζονταν ήταν πιο άνετες και με μεγαλύτερη πολυτέλεια. Το κύριο υλικό κατασκευής τους ήταν το μάρμαρο που προσέφερε το πλεονέκτημα ότι δεν υπήρχε ο κίνδυνος να καταστραφεί το σπίτι από πυρκαγιά. Μάλιστα στην Αλεξάνδρεια έλεγαν ότι δεν κινδύνευε να καεί από πυρκαγιά. Εντούτοις, η βιβλιοθήκη της, με όλη την ελληνική σοφία αποθηκευμένη, κάηκε ή μάλλον πυρπολήθηκε… Στα ελληνιστικά χρόνια, οι εσωτερικοί τοίχοι των οικιών κοσμούνταν με τοιχογραφίες και σε πολλά σπίτια τα δάπεδα στολίζονταν με αριστουργηματικά ψηφιδωτά. Στο κέντρο της οικίας υπήρχε εσωτερική ανοικτή αυλή χωρίς στέγη, το ``αίθριον΄΄, που χρησίμευε για τον αερισμό και τον φωτισμό του σπιτιού, καθώς και ως επικοινωνιακός χώρος ανάμεσα στα μέρη του σπιτιού. Το ``αίθριον΄΄ ήταν διακοσμημένο με το ``περιστύλιο΄΄, δηλαδή σειρά κολώνων γύρω από αυτό.

Στην ιστοριογραφία, συνεχίστηκε να γίνεται από διαφόρους ιστορικούς η καταγραφή της ιστορίας σημαντικών πόλεων. Επιπρόσθετα, άρχισε και η βιογραφία μεγάλων ανδρών όπως του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καλλιτεχνών – από τον συγγραφέα Αντίγονο που ήταν από την Κάρυστο (74), φιλοσόφων – από τον Αριστόξενο που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ. κτλ. Οι εξιστορήσεις της εκστρατείας του Αλεξάνδρου, της ``Αναβάσεως΄΄, γράφτηκαν από στρατιωτικούς του όπως τον στρατηγό Πτολεμαίο τον Α΄ (304 – 283 π.Χ.) – μετέπειτα βασιλιά της Αιγύπτου, τον αρχιτέκτονα και ιστοριογράφο Αριστόβουλο (4ος – 3ος αιώνας π.Χ.), τον Καλλισθένη (54) κ. α. Τα γεγονότα περιέγραψε και ο ιστορικός Αρριανός (95 – 175 π.Χ.) από την ελληνική πόλη της Νικομήδειας στην Βιθυνία (στην βορειοδυτική Μ. Ασία).

Τα γεγονότα μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου περιέγραψε ο Μακεδόνας στρατηγός Ιερώνυμος από την Θράκη. Μεγάλος Έλληνας ιστορικός ήταν και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (1ος αιώνας π.Χ.). Τα γεγονότα στην Ελλάδα για το διάστημα 264 – 146 π.Χ. έγραψε ο ιστορικός Πολύβιος από την Μεγαλόπολη (περ. 200 – περ. 120 π.Χ.) της Αρκαδίας που θεωρείται ο δεύτερος μεγαλύτερος ιστορικός μετά τον Θουκυδίδη. Ο Πολύβιος ήταν αυτός που πρώτος διατύπωσε την άποψη ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται και γι’ αυτό πρέπει να την γνωρίζουμε. Μακάρι ο σύγχρονος άνθρωπος να ακολουθούσε αυτήν τη συμβουλή… Ο Πολύβιος ήκμασε στην Ρώμη. Επίσης, ένας από τους ιστορικούς της εποχής ήταν και ο περιπατητικός φιλόσοφος Φιλόχορος (440 – 260 π.Χ.) από την Αθήνα. Μεγάλος ιστορικός, αλλά και γεωγράφος, ήταν και ο Στράβων (65 π.Χ. – 23 μ.Χ.) από την Αμάσεια, ελληνική αποικία στην Μαύρη Θάλασσα.

Στην φιλολογία, το βασιλικό γένος των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξή της. Ο Πτολεμαίος ο Α΄ (304 – 283 π.Χ.) ίδρυσε το ``Μουσείο΄΄ (Ακαδημία Επιστήμων) της Αλεξανδρείας στο οποίο υπήρχε η περίφημη βιβλιοθήκη με τους 700000 τόμους η οποία, δυστυχώς, κάηκε. Χαρακτηριστικοί είναι οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι. Η φιλολογία ασχολήθηκε περισσότερο με τη μελέτη και ανάλυση των παλαιοτέρων κλασικών έργων τα οποία αντιγράφονταν και κυκλοφορούσαν στις αγορές των πόλεων. Εντούτοις, οι αντιγραφές αυτές συχνά είχαν λάθη και μερικές λέξεις ήταν δυσνόητες, γι’ αυτό οι φιλόλογοι συνόδευαν τα κείμενα με ερμηνευτικές σημειώσεις σχετικά με παλιότερες λέξεις, όπως του Ομήρου, που δεν χρησιμοποιούνταν στην εποχή τους. Σημαντικός φιλόλογος και ιστορικός της ελληνιστικής εποχής ήταν ο Απολλόδωρος ο Αθηναίος (2ος αιώνας π.Χ.). Γνωστότερο έργο του είναι τα ``Χρονικά΄΄ το οποίο είναι σημαντικό για την χρονολόγηση της ιστορίας της ελληνικής φιλοσοφίας.

Την εποχή αυτή αναπτύχθηκε η ``αλεξανδρινή΄΄ και η ``βουκολική΄΄ ποίηση. Στην αλεξανδρινή ποίηση ο κύριος εκπρόσωπος ήταν ο Απολλώνιος από τη Ρόδο και ο Καλλίμαχος (305 – 240 π.Χ.). Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος έγραψε, εκτός των άλλων, ένα επικό ποίημα με θέμα την εκστρατεία των Αργοναυτών το οποίο προκάλεσε αντιδράσεις στην Ρόδο και έτσι ο Απολλώνιος πήγε στην Αλεξάνδρεια όπου ασχολήθηκε με την ποίηση. Αργότερα έγινε διευθυντής της περίφημης βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας. Στην βουκολική ποίηση σημαντικός εκπρόσωπος ήταν ο Θεόκριτος από τις Συρακούσες (3ος αιώνας π.Χ.) που έγραψε το έργο ``ειδύλλια΄΄. Στην κωμωδία σημαντικός εκπρόσωπος ήταν ο Λυκόφρων (4ος – 3ος αιώνας π.Χ.) από την Χαλκίδα. Ο Λυκόφρων έζησε στην Αλεξάνδρεια και έγραψε 55 έργα. Μάλιστα ο αυτοκράτορας της Αιγύπτου Πτολεμαίος Β΄ – ο Φιλάδελφος τον έκανε διευθυντή στο τμήμα της κωμωδίας στην βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας. Μεγάλη βιβλιοθήκη υπήρχε και στην Αντιόχεια στην οποία διευθυντής ήταν ο Ευφορίων από τη Χαλκίδα (3ος αιώνας π.Χ.). Ο Ευφορίων ήταν ελεγειακός (βλ. ελεγεία πριν) και επικός ποιητής, όμως το ύφος του είναι δυσνόητο.

Η ελληνιστική τέχνη άνθησε ιδιαίτερα στα μεγάλα ελληνιστικά κέντρα όπως στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στην Πέργαμο, στην Αντιόχεια και στο ελληνικό νησί της Ρόδου, γνωστό για το περίφημο άγαλμα του Κολοσσού που στόλιζε το λιμάνι. Η τέχνη διαφοροποιήθηκε από την κλασσική. Έτσι την γαληνή, την πνευματικότητα και την εσωτερική πνοή στην απεικόνιση των μορφών διαδέχτηκαν η αγωνιά, ο πόνος, η κίνηση, η ταραχή, η ζωντάνια και η μεγαλοπρέπεια (πολλοί καλλιτέχνες εργάζονταν στις αυλές ηγεμόνων). Στην Ρόδο τα έργα της γλυπτικής χαρακτηρίζονται για την ακριβή απεικόνιση της ανθρώπινης ανατομίας και τον ρεαλισμό τους. Το πιο γνωστό έργο που κατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα π.Χ. από τους γλυπτές από την Ρόδο: Αγήσανδρο, Πολύδωρο και Αθηνόδωρο, ήταν το καταπληκτικό σύμπλεγμα του Λαοκόωντα.

Ο Λαοκόων ήταν ιερέας του θεού Απόλλωνα ή του θεού Ποσειδώνα στην Τροία. Μάταια προσπάθησε να πείσει τους Τρώες να μην αφήσουν να περάσει εντός των τειχών τους ο ``δούρειος ίππος΄΄. Ο Ποσειδώνας για να τον αποτρέψει έστειλε δυο τεραστία φίδια (σαν πύθωνες) που έπνιξαν τον ίδιο και τους δυο υιούς του. Αργότερα η Τροία καταλήφθηκε από τους Αχαιούς που είχαν κρυφτεί, με ιδέα του Οδυσσέα, στο εσωτερικό του γιγαντιαίου ξύλινου αλόγου και την νύχτα έκαναν την έφοδο. Το έργο των γλυπτών από την Ρόδο αναπαριστά με απίστευτο ρεαλισμό την αγωνιά και το πάθος του Λαοκόωντα που από το βλέμμα του φαίνεται ότι αγωνιά περισσότερο για τα δυο αγόρια του που βρίσκονται δίπλα του και έχουν δεχθεί την θανάσιμη αγκαλιά των φιδιών. Στο έργο αυτό φαίνονται και η ανατομικές γνώσεις των γλυπτών. Δυστυχώς και αυτό το έργο τέχνης βρίσκεται εκτός Ελλάδος, στο μουσείο του Βατικανού στη Ρώμη …

Αξιόλογο κέντρο της ελληνιστής εποχής ήταν και η Πέργαμος στην Μ. Ασία, πρωτεύουσα του ελληνιστικού βασιλείου των Ατταλιδών (βασίλειο της Περγάμου). Μεγαλειώδης, ήταν ο βωμός του Δία, ένα από τα 7 θαύματα της αρχαιότητας. Ο ναός αυτός κατασκευάστηκε επί ηγεμονίας του Ευμένη του Β΄ (197 – 159 π.Χ.). Δυστυχώς σήμερα και αυτό το μνημείο βρίσκεται σε ξένο μουσείο, στο αρχαιολογικό μουσείο του Βερολίνου. Ο βωμός του Δια είχε σκαλοπάτια που οδηγούσαν σε μια εξέδρα που περιβάλλετο από κιονοστοιχίες ιωνικού ρυθμού. Το πιο ωραίο στο ναό είναι η αριστουργηματική ζωφόρος που περιβάλλει την βάση του και έχει μήκος 130 μ. και ύψος 2. 30 μ. Η ζωφόρος αναπαριστά ανάγλυφα την γιγαντομαχία (μάχη των θεών του Ολύμπου με τους Γίγαντες), αλλά βαθύτερα συμβόλιζε την μάχη των κατοίκων της Περγάμου με τον βαρβαρικό λαό των Γαλατών (και οι μεταγενέστεροι Γάλλοι αποικιοκράτορες ήταν εξίσου βάρβαροι) που είχαν επιτεθεί στην Ελλάδα και στην βορειοδυτική Μ. Ασία (εκεί ίδρυσαν τη Γαλατία). Πριν τον Ευμένη τον Β΄, ο βασιλιάς της Περγάμου Άτταλος ο Α΄ (241 – 197 π.Χ.), μετά την νίκη του εναντίον των Γαλατών εισβολέων, ύψωσε τα γνωστά χάλκινα αγάλματα στην Ακρόπολη της Περγάμου. Ένας από τους χαλκοπλάστες ήταν και ο Αντίγονος από την Κάρυστο (74) που αναφέρθηκε πριν στους συγγραφείς.

Μιας και γίνεται αναφορά στους Γαλάτες, ο βαρβαρικός αυτός λαός είναι οι… πρόγονοι των Γάλλων. Οι Γαλάτες ήταν η αρχαία κέλτικη ινδοευρωπαϊκή φυλή που μετακινήθηκε από την κεντρική Ευρώπη προς την Γαλατία (αρχαία Γαλλία), την 3η χιλιετία π.Χ.. Στην Γαλατία, τους πρώτους αιώνες μ.Χ. οι Γαλάτες κάτοικοι εξελατινίσθησαν, πλην αυτών που κατοικούσαν στην βορειοδυτική χώρα. Οι τελευταίοι, τον 5ο αιώνα μ.Χ. αποτέλεσαν τους αρχαίους κέλτικους λαούς που μετακινήθηκαν στην Βρετανία όπου ονομάστηκαν Βρετανοί!!! Οι υπόλοιποι Γαλάτες που παρέμειναν στην Γαλλία έμειναν εκλατινισμένοι από τους Ρωμαίους. Το άξεστο και ακαλλιέργητο του χαρακτήρα τους αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στα γλυπτά της Περγάμου. Οι σοβινιστές Γάλλοι παρουσιάζουν τους Γαλάτες ως ήρωες που κυνηγούσαν οι Ρωμαίοι. Γι’ αυτό τον λόγο χρησιμοποιούν τα κόμικς του Αστερίξ. Μάλιστα, γυρίστηκαν και δύο κινηματογραφικές ταινίες: ``Ο Αστερίξ εναντίον των Ρωμαίων΄΄ (2000) και ``Ο Αστερίξ και η Κλεοπάτρα΄΄ (2001)!!! Όμως, οι Γάλλοι δεν αναφέρουν ότι οι Γαλάτες – όπως και οι υπόλοιποι αρχαίοι ευρωπαϊκοί και ασιατικοί λαοί – ήταν βαρβαρικοί.

Στην Ελλάδα έχουμε επίσης ανάπτυξη της πλαστικής. Χαρακτηριστικό είναι το άγαλμα του ``τζόκεϊ΄΄ που βρέθηκε σε θαλάσσια περιοχή της Ευβοίας και απεικονίζει το άλογο να στηρίζεται στα πίσω του πόδια! Πιο χαρακτηριστικό και γνωστό είναι το άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου που δυστυχώς και αυτό βρίσκεται σε ξένα χέρια, στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Στο άγαλμα της θεάς Αφροδίτης φαίνεται η θαυμάσια απόδοση του γυμνού – από τη μέση και πάνω – σώματός της. Το πρόσωπο της θεάς χαρακτηρίζεται από σεμνότητα και χάρη.

Στην Αλεξάνδρεια αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η υαλουργία. Μάλιστα, η πόλη αποτέλεσε κέντρο υαλουργίας. Στον τομέα αυτό φτιάχτηκαν αριστουργηματικά κομψοτεχνήματα όπως υάλινα σκεύη. Το γυαλί που ήταν διάφανο είχε χρώμα μπλε ή κόκκινο ή μαύρο. Το εσωτερικό μέρος του σκεύους ήταν ζωγραφισμένο με διάφορα χρώματα. Στην υαλουργία κατασκευάστηκαν και τα ανεπανάληπτα αγγεία που είχαν ανάγλυφες παραστάσεις κατασκευασμένες από θαλάσσια όστρακα και πολύτιμους λίθους. Ένα από αυτά, το οποίο και αυτό σήμερα βρίσκεται μακριά από την πατρίδα του (φυλάσσεται στο μουσείο Νεάπολης στην Ιταλία), είναι ο περίφημος ``δίσκος του Φαρνέζε΄΄ που κατασκευάστηκε επί εποχής Μεγάλου Αλεξάνδρου και συγκεκριμένα το 330 π.Χ.

Ο δίσκος του Φαρνέζε είναι σκαλισμένος σε σαρδόνυχα (ημιπολύτιμος λίθος) που έχει διάφορα στρωματά χρωμάτων. Το καταπληκτικό ήταν ότι ανάλογα με το βάθος που σκάλιζε ο καλλιτέχνης τον σαρδόνυχα, εμφανίζονταν διαφορετικά χρώματα! Έτσι ήταν δυνατή η χάραξη μορφών με πολυχρωμία, αλλά χωρίς την χρήση χρωμάτων!!! Στον δίσκο του Φαρνέζε απεικονίζεται ο ποταμός Νείλος προσωποποιημένος που κρατά το κέρας της Αμάλθειας. Στην μέση υπάρχει ένας άνδρας που ίσως να είναι ο Μέγας Αλέξανδρος. Δεξιά του απεικονίζονται δυο νύμφες και πάνω απεικονίζονται δυο ανθρώπινες μορφές που είναι η προσωποποιήσει των μελτεμιών που βοηθούσαν τα πλοία να διασχίσουν τον Νείλο. Αυτή η αριστουργηματική κατασκευή θεωρείται μοναδική και ανεπανάληπτη.

Κλείνοντας με τα ελληνιστικά χρόνια, αξίζει να σημειωθεί η ιδιαίτερη ανάπτυξη της ζωγραφικής και των ψηφιδωτών. Αλλού αναφέρθηκε ότι τα ψηφιδωτά κοσμούσαν τους τοίχους και τα δάπεδα πλουσίων οικιών. Τέτοια βρέθηκαν στην Όλυνθο, αρχαία πόλη της Χαλκιδικής. Περίφημο είναι και το ψηφιδωτό της Πομπηίας, αντίγραφο του ζωγραφικού πίνακα του ζωγράφου Φιλόξενου από την Ερέτρια της Ευβοίας (73). Το ψηφιδωτό αναπαριστά την μάχη της Ισσού (πόλη της Μ. Ασίας κοντά στην Αντιόχεια) μεταξύ του μακεδονικού στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του περσικού στρατού του Δαρείου του Κοδομανού, το 333 π.Χ. Ο πρωτότυπος πίνακας του Φιλόξενου έγινε με την χρήση μόνον τεσσάρων χρωμάτων! Τα χρώματα αυτά αναπαριστά και το ψηφιδωτό αντίγραφο της Πομπηίας που έγινε και αυτό με 4 χρώματα και 1. 5 εκατομμύριο ψηφίδες (55). Στο έργο απεικονίζεται με καταπληκτικό ρεαλισμό και ζωντάνια η αγωνιά της μάχης που φαίνεται ακόμα και στην έκφραση των αλόγων του Αλεξάνδρου (του περίφημου Βουκεφάλα) και του Δαρείου.